مكه كه با گروندگان به رسول خدا 6 چنين مى‌كردند، آنان را شكنجه مى‌كردند تا از دين اسلام به شرك سابق خود برگردند، بعضى از اين مسلمانان صبر مى‌كردند و برنمى‌گشتند و لو شكنجه به هر جا كه خواست برسد، و بعضى برگشته مرتد مى‌شدند، و اينها افرادى بودند كه ايمانى ضعيف داشتند هم چنان كه دو آيه‌(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّهِ)[1]،(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى‌ حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى‌ وَجْهِهِ)[2]. به وضع آنان اشاره مى‌كند.

خداى سبحان در اين آيات قبل از اين مطالب اشاره‌اى به اصحاب اخدود مى‌كند، و اين خود تشويق مؤمنين به صبر در راه خداى تعالى است، دنبال اين داستان اشاره‌اى هم به سرگذشت لشكريان فرعون و ثمود دارد، و اين مايه دلخوشى رسول خدا 6 و وعده نصرت به آن جناب و تهديد مشركين است، و اين سوره به شهادت سياق آياتش در مكه نازل شده.

[مراد از ذات البروج بودن آسمان‌]

(وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ) كلمه بروج جمع برج است، و برج به معناى هر چيز پيدا و ظاهر است، و اگر بيشتر در كاخهاى عالى استعمال مى‌شود، براى اين است كه كاخها در نظر تماشا كنندگان و بينندگان ظاهر و هويدا است، ساختمان استوانه‌اى شكلى كه در چارگوشه قلعه‌ها براى دفاع مى‌سازند نيز برج ناميده مى‌شود، و همين معنا منظور آيه است چون مى‌فرمايد:(وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِي السَّماءِ بُرُوجاً وَ زَيَّنَّاها لِلنَّاظِرِينَ وَ حَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجِيمٍ)[3]، پس مراد از كلمه بروج موضع ستارگان در آسمان است.

با اين بيان روشن مى‌شود اينكه بعضى‌[4] از مفسرين بروج را به دوازده برج اصطلاحى علم نجوم معنا كرده‌اند، درست نيست.

[1] و بعضى از مردم كسانيند كه مى‌گويند به خدا ايمان آورديم ولى همين كه در راه خدا شكنجه مى‌شدند فتنه مردم را نظير عذاب خدا مى‌پنداشتند. سوره عنكبوت، آيه 10.

[2] و بعضى از مردم كسانيند كه خدا را به ظاهر و به زبان مى‌پرستند نه به حقيقت از اين رو هر گاه خير و نعمتى برسد اطمينان خاطر پيدا مى‌كنند و اگر شر و فقر و آفتى برسد، از خدا رو بگردانند. سوره حج، آيه 11.

[3] ما براى بناى آسمان برجها قرار داديم، و آسمان را براى نظر كنندگان زينت داده، آن را از هر شيطانى رانده شده حفظ كرديم. سوره حجر، آيه 17.

[4] تفسير روح المعانى، ج 30، ص 85.