سخنى كه بتوان در تفسير اين سه آيه گفت همان سخنانى است كه در باره سه آيه گذشته كه در مقابل اين سه آيه بود و مى‌فرمود:(إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ كِتابٌ مَرْقُومٌ) گفتيم.

پس معناى آن، اين است كه: آنچه براى ابرار مقدر شده، و قضايش رانده شده، تا جزاى نيكوكاريهاى آنان باشد، در عليين قرار دارد، و تو اى پيامبر! نمى‌دانى عليين چيست، امرى است نوشته شده، و قضايى است حتمى و مشخص و بدون ابهام.

مفسرين در اين آيات سخنانى دارند، هم چنان كه در آيات قبل داشتند، چيزى كه هست در اين آيه در خصوص كلمه عليين اين را هم گفته‌اند[1] كه: معنايش آسمان هفتم است، كه در تحت عرش قرار دارد، و منزلگاه ارواح مؤمنين است. و نيز گفته‌اند:[2] عليين همان سدرة المنتهى است، كه اعمال بدانجا منتهى مى‌شود.

بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: لوحى است از زبرجد آويزان، در تحت عرش كه اعمال بندگان در آن نوشته شده.

بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: مراتب عاليه‌اى است كه محفوف به جلالت است.

اشكالى كه به اين سخنان وارد است همان اشكالى است كه در باره اقوال وارده در خصوص آيات گذشته كرديم و گفتيم كه هيچ دليلى بر هيچ يك از اين اقوال نيست.

[مراد از مقربون و اينكه ايشان عليين را مى‌بينند]

(يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ) مناسب‌تر با معنايى كه براى آيات قبل كرديم اين است كه بگوييم: شهادت در اين جمله به معناى معاينه و به چشم خود ديدن است، و مقربين ، قومى از اهل بهشتند كه درجه‌شان از درجه عموم ابرار به بيانى كه در تفسير آيه‌(عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ) خواهد آمد بالاتر است، پس مراد اين است كه مقربين، عليين را با ارائه خداى تعالى مى‌بينند، و خداى عز و جل نظير اين مشاهده را در باره دوزخ آورده و فرموده‌(كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ)[5]، و از اين آيه استفاده مى‌شود كه مقربين همان اهل يقينند.

بعضى‌[6] از مفسرين گفته‌اند: شهادت به معناى حضور است، و مقربين، ملائكه‌اند، و مراد اين است كه ملائكه حاضر برنامه اعمال ايشان هستند، هنگامى كه آن را به سوى خداى تعالى بالا مى‌برند.

[1] ( 1 و 2 و 3 و 4) مجمع البيان، ج 10، ص 455.

[2] ( 1 و 2 و 3 و 4) مجمع البيان، ج 10، ص 455.

[3] ( 1 و 2 و 3 و 4) مجمع البيان، ج 10، ص 455.

[4] ( 1 و 2 و 3 و 4) مجمع البيان، ج 10، ص 455.

[5] حاشا كه اگر داراى علم اليقين بوديد، دوزخ را به چشم خود مى‌ديديد. سوره تكاثر، آيه 6.

[6] مجمع البيان، ج 10، ص 455.