مى‌شود؟ در كلام خداى تعالى و در اخبارى كه قابل اعتماد باشد چيزى كه از اين اسرار پرده بردارد نيامده، بله چه بسا بتوان از آيه سوره انعام آنجا كه مى‌فرمايد:(أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ) و نيز آنجا كه مى‌فرمايد:(ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‌ءٍ)، پاره‌اى رمزها كه فى الجمله وضع را روشن كند استفاده نمود، و آن رموز بر اهل دقت و تدبر پوشيده نيست. و چه بسا بعضى‌[1] گفته باشند كه: محشور شدن وحشى‌ها مربوط به روز قيامت نيست، بلكه از نشانه‌هاى قبل از قيامت است، و منظور از آن اين است كه قبل از قيامت (در اثر زلزله‌هاى پى در پى) همه وحشى‌ها از بيشه خود بيرون بجهند.

(وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ) تسجير و افروختن درياها، به دو معنا تفسير شده، يكى افروختن دريايى از آتش و دوم پر شدن درياها از آتش، و معناى آيه بنا به تفسير اول اين است كه روز قيامت درياها آتشى افروخته مى‌شود، و بنا بر دوم اين مى‌شود كه درياها پر از آتش مى‌شود.

(وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ) اما نفوس سعيده با زنان بهشت تزويج مى‌شوند، هم چنان كه فرمود:(لَهُمْ فِيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ)[2]، و نيز فرمود:(وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِينٍ)[3]، و اما نفوس اشقياء با قرين‌هاى شيطانيشان ازدواج مى‌كنند، هم چنان كه فرمود:(احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ وَ ما كانُوا يَعْبُدُونَ)[4]، و نيز فرموده:(وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ)[5].

[وجه اينكه فرمود از دختران زنده به گور شده پرسيده مى‌شود:(بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ)]

(وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ) كلمه موءودة به معناى آن دخترى است كه زنده زنده در گور شده، و اين مربوط به رسم عرب است كه دختران را از ترس اينكه ننگ به بار آورند زنده زنده در گور مى‌كردند، هم چنان كه آيه زير هم به آن اشاره دارد و مى‌فرمايد:(وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى‌ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ يَتَوارى‌ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِكُهُ عَلى‌ هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ)[6].

[1] تفسير قاسمى، ج 17، ص 64.

[2] آنان در بهشت همسرانى پاك دارند. سوره نساء، آيه 57.

[3] و آنها را با حور العين تزويج مى‌كنيم. سوره دخان، آيه 54.

[4] محشور كنيد كسانى را كه ستم كردند با همسرانشان و آنچه را كه مى‌پرستيدند. سوره صافات، آيه 22.

[5] و هر كس از ياد خداى رحمان اعراض كند شيطانى را بر او مى‌گماريم تا قرين هميشگى او باشد. سوره زخرف، آيه 36.

[6] وقتى به يكى از ايشان مژده مى‌رسيد كه زنت دختر آورده، از شدت خشم رويش سياه مى‌شد، و خود را از مردم از خجالت اين مژده پنهان مى‌كرد، و فكر مى‌كرد آيا اين ننگ را به خود بخرد و دختر را زنده نگه دارد، و يا در زير خاكش دفن كند. سوره نحل، آيه 59 و 58.