و روزى كه دوزخ را مى‌افروزند (12).

و زمانى كه بهشت را به اهلش نزديك مى‌سازند (13).

در چنين روزى هر كس مى‌فهمد كه چه كرده است (14).

بيان آيات [حوادث و وقايع زمان وقوع قيامت‌]

اين سوره روز قيامت را با ذكر پاره‌اى از مقدمات و نشانيهاى آن و پاره‌اى از آنچه در آن روز واقع مى‌شود متذكر و يادآور مى‌شود و آن روز را چنين توصيف مى‌كند كه: روزى است كه در آن عمل انسان هر چه باشد كشف مى‌گردد، و سپس قرآن را توصيف مى‌كند به اينكه از القائاتى است كه رسولى آسمانى كه فرشته وحى است آن را به رسول خدا 6 القاء كرده، و از القائات شيطانى نيست، و رسول خدا 6 هم ديوانه نيست، كه شيطانها او را دست انداخته باشند.

و چنين به نظر مى‌رسد كه اين سوره از سوره‌هاى قديمى باشد كه در اوائل بعثت نازل شده، هم چنان كه در متن خود سوره شاهدى بر اين معنا ديده مى‌شود، و آن اين است كه خداى تعالى رسول گراميش را از آنچه كه دشمنان در باره‌اش مى‌گفتند- مثلا ديوانه‌اش مى‌خواندند- منزه مى‌دارد، و معلوم است كه اتهام‌ها مربوط به اوائل دعوت آن جناب است، هم چنان كه سوره نون هم كه مشتمل بر تنزيه آن جناب از اين تهمت‌ها است در اوائل بعثت نازل شده، پس سوره بدون هيچ حرف و ترديدى در مكه نازل شده است.

(إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ) كلمه تكوير كه مصدر فعل كورت است به معناى پيچيدن چيزى، و به شكل مدور در آوردن آن است، نظير پيچيدن عمامه بر سر، و شايد تكوير خورشيد استعاره باشد از اينكه تاريكى بر جرم خورشيد احاطه پيدا مى‌كند.

(وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ) مصدر انكدار به معناى سقوط است، و انكدار مرغ از هوا، به معناى آمدنش به طرف زمين است، و بنا بر اين مراد از اين جمله اين است كه در آن روز ستارگان مى‌ريزند، هم چنان كه آيه‌(وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ)[1] نيز همين را مى‌رساند، البته ممكن هم هست از باب كدورت و تيرگى باشد، و مراد اين باشد كه در آن روز ستارگان بى‌نور مى‌شوند.

[1] و آن زمان كه ستارگان پراكنده شوند و فرو ريزند. سوره انفطار، آيه 2.