بود (تا چنين به آتش كفر خود نمى‌سوخت) (40).

بيان آيات‌

اين آيات يوم الفصل را كه در جمله‌(كَلَّا سَيَعْلَمُونَ) به طور اجمال بدان اشاره كرده بود توصيف نموده، شرح مى‌دهد كه در آن روز به طاغيان و متقيان چه مى‌گذرد، و در آخر، سوره را با تهديدى كه به منزله نتيجه است ختم مى‌كند.

[اوصاف قيامت، نبا عظيمى كه واقع خواهد شد]

(إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كانَ مِيقاتاً) در مجمع البيان مى‌گويد: كلمه ميقات به معناى آخرين لحظه از مدتى است كه براى حدوث امرى از امور معين شده و اين كلمه از ماده وقت است هم چنان كه كلمه ميعاد از ماده وعد و كلمه مقدار از قدر گرفته شده‌اند[1].

از اين آيه شريفه شروع شده است به توصيف آن نبا عظيمى كه خبر از وقوع آن در آينده داده و فرمود:(كَلَّا سَيَعْلَمُونَ) آن گاه براى اثبات مطلب چنين استدلال نمود كه‌( أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهاداً ...)- مگر ما نبوديم كه زمين را بستر و گهواره كرديم ... و آن را يوم الفصل خواند تا بفهماند در آن روز بين مردم فصل قضا مى‌شود و هر طايفه‌اى بدانچه با عمل خود مستحق آن شده مى‌رسد، پس يوم الفصل، ميقات و آخرين روزى است كه براى فصل قضا معين شده بود و تعبير به لفظ كان كه مخصوص رساندن ثبوت است مى‌فهماند يوم الفصل از سابق ثابت و در علم خدا معين شده بود حجت قبلى هم بدان ناطق است و به همين جهت جمله را با كلمه ان مؤكد كرد.

و معناى جمله اين است كه: محققا يوم الفصل كه خبرش خبر عظيمى است در علم خدا معين شده بود و روزى كه خدا آسمانها و زمين را مى‌آفريد و نظام جارى در آن را بر آن حاكم مى‌كرد از همان روز براى نظام مادى جهان مدتى معين كرد كه با به سر رسيدن آن مدت عمر عالم ماده هم تمام مى‌شود چون خداى تعالى مى‌دانست كه اين نشاه جز با انتهايش به يوم الفصل تمام نمى‌شود، چون خودش نشاه دنيا را آفريده بود مى‌دانست كه اگر آن را بخواهد بيافريند لازمه‌اش اين است كه نشاه قيامت را هم به پا كند.

(يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً) در سابق گفتار در معناى نفخ صور مكررا گذشت. و كلمه افواج جمع فوج‌

[1] مجمع البيان، ج 10، ص 422.