گفتيم اين آيات در مكه يعنى قبل از واجب شدن نمازهاى پنجگانه نازل شده باشد، چون آيه‌اى كه مشتمل بر نمازهاى پنجگانه است آيه‌(أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‌ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ)[1] است.

پس در حقيقت دو آيه مورد بحث نظير آيه‌(وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ)[2]، و آيه‌(وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ)[3] است.

بعضى‌[4] ها گفته‌اند كه: كلمه اصيل به بعد از ظهر اطلاق مى‌شود، در نتيجه شامل وقت نماز ظهر و عصر هر دو مى‌گردد. و اين سخن بدى نيست.

(وَ سَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا)- يعنى در شب طولانى، و توصيف ليل به طويل توضيحى است، نه احترازى، نمى‌خواهد بفرمايد در شبهاى كوتاه خدا را تسبيح مكن، و منظور از تسبيح همان نماز شب است. احتمال هم دارد كه كلمه طويل صفت باشد براى مفعول مطلقى كه حذف شده، و تقدير كلام و سبحه فى الليل تسبيحا طويلا باشد، يعنى در شب خدا را تسبيح كن تسبيحى طولانى.

(إِنَّ هؤُلاءِ يُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقِيلًا) اين آيه علت امر و نهى قبل را بيان مى‌كند، و اشاره با هؤلاء اشاره به جمعيت آثم و كفور است، چون اين دو كلمه در سياق نهى بدون الف و لام آمده بودند، و نكره در سياق نهى جمعيت و عموميت را مى‌رساند. و مراد از كلمه عاجله زندگى نقد دنيا است، و اگر خود روز را روز ثقيل خوانده، از باب استعاره است، گويا شدت آن روز بار بسيار سنگينى است كه نمى‌توان به دوشش كشيد، و منظور از يوم ثقيل همان روز قيامت است.

و اما اينكه چرا روز قيامت را وراء آثمين و كفار خواند، با اينكه تحقق آن در پيش رو و آينده ايشان است، يا به خاطر اين است كه كلمه وراء معناى احاطه را مى‌رساند و شامل همه جهات مى‌شود، و يا به خاطر اين است كه هر چند قيامت در پيش روى آنان است، ولى‌

[1] نماز را از اول خورشيد تا نهايت تاريكى شب بر پا دار و همچنين قرآن فجر( نماز صبح) را.

سوره اسرى، آيه 78.

[2] نماز را در دو طرف روز و اوائل شب بر پا دار. سوره هود، آيه 114.

[3] و همچنين در اثناى شب و اطراف روز تسبيح و حمد پروردگارت را بجاى آر. سوره طه، آيه 130.

[4] روح المعانى، ج 29، ص 166.