قسم نامبرده شمرده، و فرموده:( وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ) ...(أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ )[1] داخل در تقسيم مورد بحث نيستند، چون در اول قيد كرديم، نفوس داراى عمل. و اما مقربين آن چنان در مستقر عبوديت استقرار يافته‌اند كه اصلا خود را صاحب نفس نمى‌دانند، تا چه رسد به اينكه صاحب عمل بدانند، هم نفس خود را ملك خدا مى‌دانند، و هم اعمالشان را، آنان نه در محضر خداى تعالى حاضر مى‌شوند، و نه به حسابشان رسيدگى مى‌شود، هم چنان كه در آيه زير فرموده:(فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ)[2]، پس اين طايفه از تقسيم مورد بحث به كلى بيرونند.

و از مفسرين‌[3] حكايت شده كه بعضى از آنان اصحاب يمين را به ملائكه، و بعضى ديگر به اطفال مسلمين، و بعضى ديگر به كسانى كه در روز ميثاق در سمت راست آدم بودند، و بعضى ديگر به كسانى كه قرآن درباره آنان فرموده: (الَّذِينَ سَبَقَتْ‌)(لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنى‌)- كسانى كه از طرف ما برايشان سرنوشت خوب نوشته شده تفسير كرده‌اند. ولى همه اينها وجوهى ضعيف است كه ضعفش بر كسى پوشيده نيست.

[مقصود از يقين كه در جواب مجرمين به سؤال بهشتيان‌(ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ) آمده است‌]

(فِي جَنَّاتٍ يَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِينَ ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ) كلمه فى جنات خبرى است براى مبتدايى محذوف، و اگر جنات را بدون الف و لام آورد و فرمود: در بهشت‌هايى براى تعظيم بهشت‌ها بود، خواست بفرمايد: در بهشت‌هايى كه از عظمت به حدى است كه وصفش قابل درك نيست. البته ممكن هم هست خبر نباشد، بلكه حال از اصحاب يمين باشد.

و منظور از جمله‌(يَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِينَ) اين است كه مجموعه اهل بهشت از مجموعه مجرمين مى‌پرسند، نه اينكه هر يك نفر از اهل بهشت از يك نفر از اهل دوزخ بپرسد.

(ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ)- يعنى چه چيز شما را داخل سقر كرد؟ و اين سؤال بيانگر همان تسائل، و از قبيل بيان جمله به جمله است، و ممكن هم هست قولى در تقدير باشد، و تقدير كلام قائلين ما سلككم فى سقر- در حالى كه مى‌گويند: چه چيز شما را داخل سقر كرد بوده باشد.

[1] و شما به سه گروه تقسيم خواهيد شد. نخست اصحاب ميمنه( هستند) ... آنها مقربانند. سوره واقعه، آيات 7- 11.

[2] همه نفوس احضار مى‌شوند بجز بندگان مخلص. سوره صافات، آيات 127- 128.

[3] روح المعانى، ج 29، ص 132.