اين منظور هم در كار باشد باز مى‌توانست مذكر بياورد، و بفرمايد بما كسبت رهين براى اينكه صيغه فعيل در صورتى كه به معناى مفعول باشد مذكر و مؤنث در آن يكسان است، هم در مذكر مى‌آيد و هم در مؤنث، بلكه اين كلمه اسمى است به معناى رهن، مثل اينكه كلمه شتيمة اسم شتم است، گويا فرموده: كل نفس بما كسبت رهن [1].

و معناى جمله بنا به گفته وى اين است كه: هر نفسى در گرو است، با آنچه كه كرده، و يا به سبب آنچه كرده، و يا در مقابل آنچه كرده است .

و گويا عنايت در رهينه شمردن هر نفس اين بوده كه خداى تعالى اين حق را به گردن خلق دارد كه با ايمان و عمل صالح او را بندگى كنند، پس هر نفسى از خلق نزد خدا محفوظ و محبوس است، تا اين حق و اين دين را بپردازد، حال اگر ايمان آورد و عمل صالح كرد از گرو در آمده آزاد مى‌شود، و اگر كفر ورزيد و مرتكب جرم شد و با اين حال مرد، هم چنان رهين و براى ابد محبوس است، و اين يك نوع رهين بودن است، غير آن نوع ديگر كه آيه‌(كُلُّ امْرِئٍ بِما كَسَبَ رَهِينٌ)[2] متعرض آن است و ما فرق ميان دو نوع رهين بودن را در سوره طور بيان كرديم.

گفتيم آيه قبلى انذار را تعميم مى‌داد، اين آيه علت آن تعميم را بيان مى‌كند، چون وقتى نفس انسانى رهين كرده‌هاى خود باشد، قهرا هر نفسى بايد از آتش قيامت كه او را در صورت مجرم بودن و پيروى حق نكردن در آن حبس مى‌كنند دلواپس باشد كه، همين دلواپسى تقوى است.

(إِلَّا أَصْحابَ الْيَمِينِ) اصحاب يمين كسانى هستند كه در روز حساب نامه عملشان را به دست راستشان مى‌دهند، و اينان دارندگان عقايد حق و اعمال صالح از مؤمنين متوسط الحالند، كه نامشان به عنوان اصحاب اليمين در مواردى از قرآن كريم مكرر آمده و به همين جهت استثناى مورد بحث استثنايى است متصل.

و آنچه از مجموع مستثنى منه و مستثنى استفاده مى‌شود اين است كه نفوس داراى عمل به دو قسم تقسيم مى‌شوند، يكى نفوسى كه رهين به كرده‌هاى خويشند، و اين نفوس مجرمين است، و دوم نفوس آزاد شده از رهن، و اين نفوس اصحاب يمين است، و اما سابقون مقرب ، يعنى آنهايى كه خداى تعالى در بعضى از موارد كلامش قسم سوم براى دو

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 654.

[2] هر انسانى رهين خير و شرهايى است كه انجام داده. سوره طور، آيه 21