نكته ديگرى كه در آوردن جمله‌(رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ) هست اين است كه چون اين جمله به معناى رب همه عالم است، در نتيجه زمينه‌چينى مى‌شود براى جمله بعدى كه مى‌فرمايد(لا إِلهَ إِلَّا هُوَ) و آن را تعليل مى‌كند، و مى‌فهماند اگر مى‌گويم معبودى جز خدا نيست، براى اين است كه الوهيت و معبوديت از فروع ربوبيت است، و ربوبيت عبارت است از مالكيت و تدبير، كه مكرر بيانش گذشت، و چون رب همه عالم خداست پس جز او هم معبودى نيست.

[معناى اينكه فرمود: خدا را وكيل بگير]

(فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا)- يعنى خدا را در همه امورت وكيل بگير، و وكيل گرفتن به اين معناست كه انسان غير خودش را در جاى خود بنشاند، به طورى كه اراده او به جاى اراده آدمى كار كند، و عمل او هم عمل خود آدمى باشد، پس اينكه انسان خداى تعالى را وكيل بگيرد، به اين است كه آدمى تمامى امور را از آن خدا و به دست او بداند، اما در امور خارجى و حوادث عالم، به اينكه نه براى خودش و نه براى هيچ يك از اسباب ظاهرى استقلال در تاثير قائل نباشد، چون در عالم وجود، هيچ مؤثرى (به حقيقت معناى تاثير) به جز خدا وجود ندارد، و در نتيجه داشتن چنين اعتقادى، در احوال مختلف رضايت و خشم و مسرت و تاسف و غيره، دل به هيچ سببى نبندد، بلكه در مقاصد و آرزوهايش متوسل به آن سببى شود كه خداى تعالى معرفى كرده، آن هم نه به طورى كه براى آن سبب استقلال در تاثير قائل باشد و بدان مطمئن گردد بلكه ظفر يافتن به مطلوب را از خدا بداند، تا هر چه خدا برايش صلاح دانست اختيار كند.

و در امورى كه ارتباط به عمل او دارد و خلاصه در وظايف عمليش در عبادات و معاملاتش، اراده خود را تابع اراده تشريعى خدا كند، در نتيجه طبق اراده او و مطابق قوانين او عمل كند.

اينجاست كه روشن مى‌شود جمله‌(فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا) چگونه با جمله‌(وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ ...) و اوامر تشريعى قبل از آن ارتباط پيدا مى‌كند، و چگونه با مطالب بعد يعنى جمله‌(وَ اصْبِرْ) و جمله‌(وَ اهْجُرْهُمْ) و جمله‌(وَ ذَرْنِي) مرتبط مى‌شود.

(وَ اصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِيلًا) اين آيه و ما بعد آن عطف است بر مدخول فاء ، در جمله‌(فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا)، پس معنا چنين مى‌شود: او را وكيل بگير كه لازمه وكيل گرفتن او اين است كه بر آنچه مى‌گويند و با آن تو را اذيت و استهزا نموده به امورى از قبيل كهانت و شاعرى و جنون متهمت نموده قرآنت را اساطير اولين مى‌خوانند صبر كنى، و نيز لازمه آن اين است كه با آنها به خوبى قهر كنى. و مراد از (هَجْراً جَمِيلًا)- قهر كردن به خوبى به طورى كه از سياق بر مى‌آيد اين است كه با