است از اينكه دعوت تو را اجابت كرديم، هم با ايمان قلبى، و هم با عمل بدنى، چون كلمه سمع در لغت كنايه گرفته مى‌شود از قبول و اذعان به قلب و كلمه اطاعت استعمال مى‌شود در رام بودن در عمل، پس با مجموع دو كلمه سمع و طاعت امر ايمان تمام و كامل مى‌گردد.

و جمله‌(سَمِعْنا وَ أَطَعْنا) از ناحيه بنده، انجام دادن همه وظائفى است كه در برابر مقام ربوبيت و دعوت خدا دارد، و اين وظائف و تكاليف همه آن حقى است كه خدا براى خود به عهده بندگان گذاشته، كه در كلمه عبادت خلاصه مى‌شود، هم چنان كه فرمود:(وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ما أُرِيدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ، وَ ما أُرِيدُ أَنْ يُطْعِمُونِ).[1] و نيز فرمود:(أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ، إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ، وَ أَنِ اعْبُدُونِي).[2] و خداى تعالى در برابر اين حقى كه براى خود قرار داده حقى هم براى بنده‌اش بر خود واجب ساخته، و آن آمرزش است، كه هيچ بنده‌اى در سعادت خود از آن بى نياز نيست، از انبيا و رسولان بگير تا پائين‌تر، و لذا به ايشان وعده داده كه در صورتى كه اطاعتش كنند، و بندگيش نمايند، ايشان را بيامرزد، هم چنان كه در اولين حكمى كه براى آدم و فرزندانش تشريع كرد، فرمود:(قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِيعاً، فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ)[3] و اين نيست مگر همان آمرزش.

و چون مؤمنين با گفتن‌(سَمِعْنا وَ أَطَعْنا) بطور مطلق و بدون هيچ قيدى اعلان اطاعت داده، در نتيجه حق مقام ربوبيت را ادا كردند، لذا به دنبال آن، حقى را كه خداوند متعال براى آنان بر خود واجب كرده بود، مسئلت نموده و گفتند:(غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ) كلمه مغفرت و غفران به معناى پوشاندن است، و برگشت مغفرت خداى تعالى به دفع عذاب است، كه خود پوشاندن نواقص بنده در مرحله بندگى است، نواقصى كه در قيامت كه بنده به سوى پروردگارش بر مى‌گردد فاش و هويدا مى‌شود.

[1] من جن و انس را نيافريدم مگر براى اينكه عبادتم كنند، من از آنان نه رزقى مى‌خواهم و نه مى‌خواهم طعامى به من دهند. سوره ذاريات آيه 57

[2] آيا اى بنى آدم با شما عهد نكردم كه شيطان را نپرستيد كه او برايتان دشمنى آشكار است؟ و اينكه تنها مرا بپرستيد؟. سوره يس آيه 60

[3] همگى از بهشت به زمين فرود آئيد، پس اگر از ناحيه من هدايتى به سويتان آمد، كه حتما هم خواهد آمد، آن را پيروى كنيد، كه هر كس پيروى كند نه ترسى برايشان هست و نه اندوهناك مى‌گردند.

سوره بقره آيه 38