خود او و بديهايش نيز به زيان خود او است. بار پروردگارا! ما را بر آنچه كه از روى فراموشى يا خطا انجام داده‌ايم مؤاخذه مكن، بار پروردگارا! تكليف گران و طاقت‌فرسا چنان كه بر گذشتگان نهادى بر ما نگذار، بار پروردگارا! بار تكليفى فوق طاقت ما را به دوش منه و بيامرز و ببخش گناه ما را و بر ما رحمت فرما تنها سلطان ما و يار و ياور ما تويى، ما را بر (مغلوب كردن) گروه كافران يارى فرما (286).

بيان آيات‌

[توضيح معنايى كه اين دو آيه در صدد بيان آن هستند]

گفتار در اين دو آيه خلاصه مطالبى است كه غرضى را بطور مفصل بيان مى‌كرد، در سابق هم گفته بوديم كه غرض اين سوره بيان اين معنا است كه حق عبادت خداى تعالى اين است كه عبد، به تمامى آنچه او به زبان پيامبرانش بر بندگانش نازل كرده ايمان آورد، بدون اينكه ميان پيامبران او فرقى بگذارند و اين غرض، همان غرضى است كه آيه اولى تا كلمه من رسله ايفا نموده، و در سوره قصص هم مخالف اين دستور را از بنى اسرائيل حكايت مى‌كند كه با اينكه انواعى از نعمت‌ها از قبيل كتاب و نبوت و ملك و غير آن را به ايشان داده بود، آنان اين نعمت‌ها را با عصيان و تمرد و شكستن ميثاقها و كفر، تلافى كردند، و اين همان معنايى است كه ذيل آيه اول و همه آيه دوم به آن اشاره نموده، مى‌فرمايد: بايد بندگان براى اجتناب از آنها به خدا پناه ببرند، بنا بر اين، آخر آيه به اولش و خاتمه‌اش به آغازش برمى‌گردد.

از اينجا خصوصيت مقام بيان در اين دو آيه روشن مى‌شود، توضيح اينكه خداى سبحان سوره را با صفتى شروع كرد كه واجب است هر فرد با تقوايى متصف به آن صفت بوده باشد، و آن صفت عبارت است از اينكه بر بنده خدا واجب است از عهده حق پروردگار برآيد.

مى‌فرمايد: بندگان با تقواى او، به غيب ايمان دارند و نماز را بپا مى‌دارند، و از آنچه خدا روزيشان كرده انفاق مى‌كنند، و به آنچه بر پيامبر اسلام و ساير رسولان نازل كرده، ايمان مى‌آورند، و به آخرت يقين دارند. و به دنبال چنين صفتى است كه خدا آنان را مورد انعام قرار داده و هدايت قرآن را روزيشان كرد، و دنبال اين مطلب به شرح حال كفار و منافقين پرداخت، و سپس بطور مفصل، وضع اهل كتاب و مخصوصا يهود را بيان كرد، و فرمود كه خداى تعالى با هدايت كردن آنان بر ايشان منت نهاد، و با انواعى از نعمت‌ها گراميشان داشت، و مورد عنايات عظيمى قرار داد، ولى در مقام تلافى، جز با طغيان و عصيان نسبت به خدا و كفران نعمت‌ها و انكار او و رسولانش و دشمنى با فرشتگانش و تفرقه انداختن ميان رسولان و كتب او بر نيامده، و عكس العملى نشان ندادند، خداى تعالى هم همانگونه با آنان مقابله كرد، كه با تكاليفى دشوار و احكامى سخت، از قبيل به جان هم افتادن، و يكديگر را كشتن و به صورت‌