(وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ).

كلمه‌(وَ إِنْ تُبْتُمْ) بيان گذشته ما را كه گفتيم خطاب در آيه به بعضى از مؤمنين است كه بعد از اسلام آوردن هنوز دست از رباخوارى برنداشته بودند، تاييد مى‌كند و معناى جمله:

(فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ) اين است كه اصل مالتان را از بدهكار بگيريد و بهره و ربا را رها كنيد، لا تظلمون نه با گرفتن ربا ظلمى كرده باشيد،(وَ لا تُظْلَمُونَ) و نه با نگرفتن اصل پولتان به شما ظلم شده باشد.

و اين آيه دلالت دارد بر اينكه اولا رباخوار ملكيتش نسبت به اصل مال امضا شده و ثانيا گرفتن ربا به همان بيانى كه گذشت، ظلم است و ثالثا انواع معاملات امضا شده چون نفرمود و لكم رأس اموالكم و معلوم است كه مال وقتى رأس خوانده مى‌شود كه در وجوه معاملات و انواع كسب صرف شده باشد.

(وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى‌ مَيْسَرَةٍ) لفظ كان در اينجا به اصطلاح علم نحو تامه است و معناى بود را مى‌دهد، مى‌فرمايد: اگر در ميان بدهكاران فقيرى يافت شود طلبكار بايد او را تا ميسره مهلت دهد و ميسره به معناى تمكن و دارا شدن است در مقابل عسرت كه به معناى فقر و تنگدستى است و معنايش اين است كه آن قدر بايد مهلت دهد تا بدهكار به پرداخت بدهى خود متمكن شود.

و اين آيه هر چند مطلق است و مقيد به مورد ربا نيست و ليكن قهرا منطبق با مورد ربا است، چون رسم اين بود كه وقتى مدت قرض يا هر بدهى ديگر به پايان مى‌رسيد رباخوار گريبان بدهكار را مى‌گرفت. و او درخواست مى‌كرد كه مدت بدهى مرا تمديد كن و من در مقابل اين تمديد، فلان مقدار و يا به فلان نسبت به قيمت جنس اضافه مى‌كنم و آيه شريفه از اين عمل نهى نموده و دستور مى‌دهد به بدهكار مهلت دهند.

(وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ) يعنى، و اگر به كلى بدهى مديون را به او ببخشيد و بر او تصديق كنيد براى شما طلبكاران بهتر است، چون اگر چنين كنيد يك زيادى ممحوق (يعنى نابود شدنى) را مبدل كرده‌ايد به زيادى رابيه (يعنى باقى و جاويدان).

(وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ‌) ... اين جمله دنباله‌اى است براى آيات ربا كه حكم ربا و جزاى آن را بيان مى‌كرد و اين جمله با تذكرى عمومى روز قيامت را با پاره‌اى از خصوصياتش كه مناسب با مقام آيه است يادآور مى‌شود تا دلها با ياد آن آماده پرهيز از خدا و ورع و اجتناب از محرمات او گردد، آن‌