پول بلا عوض مى‌گيرد، و انفاق‌گر پول بلاعوض مى‌دهد، و نيز آثار سويى كه بر ربا خوارى بار مى‌شود درست مقابل آثار نيكى است كه از صدقه و انفاق به دست مى‌آيد آن، اختلاف طبقاتى و دشمنى مى‌آورد، و اين بر رحمت و محبت مى‌افزايد، آن خون مسكينان را به شيشه مى‌گيرد و اين باعث قوام زندگى محتاجان و مسكينان مى‌شود آن اختلاف در نظام و ناامنى مى‌آورد و اين انتظام در امور و امنيت.

[در اسلام در باره هيچ يك از گناهان مانند ربا خوارى و حكومت دشمنان دين بر جامعه اسلامى سخت گيرى و تشديد نشده است‌]

خداى سبحان در اين آيات در امر ربا خوارى شدتى به كار برده كه در باره هيچ يك از فروع دين اين شدت را به كار نبرده است مگر يك مورد كه سخت‌گيرى در آن نظير سخت‌گيرى در امر ربا است، و آن اين است كه: مسلمانان، دشمنان دين را بر خود حاكم سازند ، و اما بقيه گناهان كبيره هر چند قرآن كريم مخالفت خود را با آنها اعلام نموده و در امر آنها سخت‌گيرى هم كرده، و ليكن لحن كلام خدا ملايم‌تر از مساله ربا و حكومت دادن دشمنان خدا بر جامعه اسلامى است و حتى لحن قرآن در مورد زنا و شرب خمر و قمار و ظلم و گناهانى بزرگتر از اين، چون كشتن افراد بى‌گناه، ملايمتر از اين دو گناه است.

و اين نيست مگر براى اينكه فساد آن گناهان از يك نفر و يا چند نفر تجاوز نمى‌كند، و آثار شومش تنها به بعضى از ابعاد زندگانى را در بر مى‌گيرد و آن عبارت است از فساد ظاهر اجتماع، و اعمال ظاهرى افراد، به خلاف ربا و حكومت بى‌دينان كه آثار سوئش بنيان دين را منهدم مى‌سازد، و آثارش را به كلى از بين مى‌برد و نظام حيات را تباه مى‌سازد، و پرده‌اى بر روى فطرت انسانى مى‌افكند، و حكم فطرت را ساقط مى‌كند، و دين را به دست فراموشى مى‌سپارد، كه ان شاء اللَّه توضيح اين معانى را تا اندازه‌اى خواهيم داد.

جريان تاريخ نيز اين نظريه قرآن را تصديق كرده، و شهادت مى‌دهد كه امت اسلام از اوج عزت به پائين‌ترين درجه ذلت نيفتاد، و مجد و شرفش به غارت نرفت و فاقد مال و عرض و جان خود نشد، مگر وقتى كه در امر دين خود سهل‌انگارى كرد، و دشمنان دين را دوست خود گرفته، زمام امر حكومت خود را به دست ايشان سپرد و كارش به جايى رسيد كه نه مالك مرگ خود بود، و نه مالك زندگى‌اش، نه اجازه مى‌يافت تا بميرد و نه فرصت پيدا مى‌كرد تا از مواهب و نعمتهاى زندگانى برخوردار گردد، لذا دين از ميان مسلمانان رخت بر بست، و فضائل نفسانى از ميان آنان كوچ نمود.

رباخواران به جمع كردن اموال و انباشتن ثروت پرداختند و در راه به دست آوردن جاه و مقام با يكديگر مسابقه گذاشتند، و همين باعث به راه افتادن جنگهاى جهانى شد، و جمعيت دنيا به دو دسته تقسيم گرديده و رو بروى هم ايستادند، يك طرف ثروتمندان مرفه، و طرف‌