تخلف ناپذير آن خواهد بود، چون فوائد انفاق در غير راه خدا ممكن است توأم با ضررهايى باشد كه (حتما هست) براى اينكه وقتى رضاى خدا انگيزه آدمى نباشد لا بد انگيزه اين هست كه من توانگر به فقير انفاق كنم تا شر او را از خود دفع نمايم، و يا حاجت او را برآورم، تا اعتدالى به حال جامعه ببخشم، و فاصله طبقاتى را كم كنم (و در همه اين فرضها بطور غير مستقيم منافعى عايد خود انفاق كننده مى‌شود) و اين خود نوعى استخدام و استثمار فقير به نفع خويش است، كه چه بسا در دل فقير آثار سوء بجاى گذارد، و چه بسا اين آثار سوء، در دل فقرا متراكم شود و ناآرامى و بلواها به راه بيندازد، اما اگر انفاق تنها براى رضاى خدا صورت بگيرد، و انفاق‌گر بجز خشنودى او هدفى و منظورى نداشته باشد، آن آثار سوء پديد نمى‌آيد، و در نتيجه اين عمل خير محض مى‌شود.

[آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد كسب رضاى خدا]

(الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، ثُمَّ لا يُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً‌) ... كلمه اتباع به معناى ملحق شدن و ملحق كردن است، اولى (ملحق شدن) نظير اين آيه كه مى‌فرمايد:(فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ)[1] و دومى (ملحق كردن) مانند اين آيه:(وَ أَتْبَعْناهُمْ فِي هذِهِ الدُّنْيا لَعْنَةً)[2].

كلمه من با تشديد نون به معنى منت نهادن است، و منت آن عملى است از صاحب احسان كه احسانش را ناگوار سازد، مثل اينكه به آن شخصى كه احسان كرده بگويد: اين من بودم كه چنين و چنان احسانى به تو كردم، و يا عملى كند كه حاكى از همين باشد و اصل در معناى منت بطورى كه گفته شده قطع كردن است، و در آيه:(لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ)[3] بهمين معنا آمده، و كلمه أذى به معناى ضرر فورى و يا ضرر اندك است، و كلمه خوف به معناى انتظار ضرر است، و كلمه حزن به معناى اندوهى است كه بر دل سنگينى كند، چه اندوه از امرى كه واقع شده، و چه از آنكه بخواهد واقع شود.

[رد كردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدى او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزار بهتر است‌]

(قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ) قول معروف آن سخنى است كه مردم بر حسب عادت آن را غير معمولى ندانند، كه البته به اختلاف عادات مردم مختلف مى‌شود، و كلمه مغفرت در اصل به معناى پوشاندن است، و غنى مقابل حاجت و فقر است، و حلم به معناى سكوت در برابر سخن و يا عمل ناهنجار ديگران است.

[1] فرعونيان آفتاب دم به دنبال بنى اسرائيل راه افتادند( كه به آنها ملحق شوند). سوره شعراء آيه 61

[2] ما در همين دنيا به فرعونيان لعنتى را ملحق كرديم. سوره قصص آيه 42

[3] ايشان اجرى قطع ناشدنى دارند. سوره فصلت آيه 8