دفاع ننموده، با اينكه هزاران نفر بودند و هر كارى مى‌توانستند بكنند، اما از ترس مرگ، از ديار خود بيرون شدند.

خداى سبحان به ايشان فرمود: به مرگ ذلت و جهل بميريد كه جهل و خمود و ذلت خود نوعى مرگ است، هم چنان كه علم و غيرت و زير بار ظلم نرفتن خود نوعى حيات به شمار مى‌آيد، و در كلام مجيدش فرموده:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ).[1] و نيز مى‌فرمايد:(أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها).[2] و سخن كوتاه اينكه: اين هزاران نفر به ذلت و در زير چكمه‌هاى دشمن مى‌ميرند، و هم چنان مرده مى‌مانند، تا آنكه خداى سبحان روحيه قيام و دفاع از خويشتن را به آنان القا مى‌كند، و همين مردگان تو سرى خور، قيام نموده و حقوق از دست رفته خود را مى‌طلبند، و در آخر استقلال مى‌يابند، و اينها كه خدا زنده‌شان كرده هر چند به حسب اشخاص، غير آنهايى هستند كه خدا آنها را دچار مرگ ذلت‌بار كرده بود، به جز اينكه همه در حقيقت يك امتند، كه در دوره‌اى مرده بودند و در دوره‌اى ديگر زنده شدند، و در قرآن كريم مورد ديگرى هست كه خداى تعالى قومى را واحد خوانده، با اينكه اشخاص آن مختلف هستند مانند آيه شريفه:(وَ إِذْ أَنْجَيْناكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ)[3] كه اولين و آخرين بنى اسرائيل را يك قوم دانسته، به آخرين ايشان مى‌فرمايد: كه ما شما را از فرعون نجات داديم، با اينكه اولين ايشان را نجات داده بود، و نيز مانند آيه شريفه:(ثُمَّ بَعَثْناكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ).[4] پر واضح است كه اگر نظريه ما در باره اين آيه درست نباشد ارتباط آيه كه در مقام مثل زدن است، با آيات بعدش كه در باره قتال است برقرار نمى‌شود، و اين خلاصه‌اى از گفتار آن مفسر بود.

[رد گفتار اين مفسر]

و اين گفتار بطورى كه ملاحظه مى‌كنيد زمانى قابل قبول است كه اولا يا بطور كلى معجزات و خوارق عادات را منكر شويم، و يا بعضى از انحاى آن را (چون مرده را زنده كردن) و

[1] هان! اى كسانى كه به خدا و رسول ايمان آورده‌ايد دعوت خداى را كه شما را به چيزى مى‌خواند كه شما را زنده كند، اجابت كنيد. سوره انفال، آيه 24

[2] آيا كسى كه مرده بود و ما او را زنده‌اش كرده نورى برايش قرار داديم تا با آن در بين انسانها مشى كند، مثل او مثل كسى است كه در ظلمت‌هايى قرار دارد كه بيرون شدن از آن برايش مقدور نيست.

سوره انعام، آيه 122

[3] ما شما را از خاندان فرعون نجات داديم. سوره اعراف، آيه 140

[4] سپس شما را بعد از مردنتان مبعوث كرديم. سوره بقره، آيه 56