است.

گفتار در اينكه چرا در پاسخ از اينكه (چه انفاق كنيم؟) فرموده: (عفو را) همان گفتارى است كه ما در تفسير آيه (يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ؟ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ‌) ... گذرانديم.

(يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ) ظرف (در دنيا و آخرت) متعلق است به جمله (تتفكرون)، ولى ظرف آن نيست، و معناى آيه اين است كه شايد شما در باره امور دنيا و آخرت فكر كنيد، (نه اينكه در دنيا و آخرت فكر كنيد)، بلكه در باره حقيقت اين دو نشاه، البته آنچه مربوط به شما است فكر كنيد، و بفهميد كه دنيا خانه‌اى است كه خدا آن را براى شما آفريد، تا در آن زندگى كنيد، و آنچه برايتان در خانه آخرت كه بازگشتگاه شما است نافع است كسب كنيد، چون در آخرت به سوى پروردگارتان بازگشت مى‌كنيد و خدا شما را در برابر اعمالى كه در دنيا كرده‌ايد جزا مى‌دهد.

[دو نكته در آيه: 1- تشويق مردم به تفكر پيرامون حقائق وجود 2- عدم رضايت به تقليد و اطاعت كور كورانه‌]

در اين آيه شريفه دو نكته هست، اول اينكه مردم را تشويق و تحريك مى‌كند به اينكه پيرامون حقايق وجود، و معارف مبدأ و معاد و اسرار طبيعت بحث كنند و در طبيعت اجتماع و نواميس اخلاق، و قوانين زندگى فردى و اجتماعى بينديشند و سخن كوتاه آنكه از ميان تمامى علومى كه از مبدأ و معاد و حقايق بين آن دو بحث مى‌كند، آنچه را كه مربوط به سعادت و شقاوت انسان است بكار بگيرند.

دوم اينكه قرآن كريم هر چند كه بشر را به اطاعت مطلقه و بى‌چون و چراى خدا و رسول دعوت مى‌كند، الا اينكه به اين هم رضايت نمى‌دهد كه مردم احكام و معارف قرآنى را با جمود محض و تقليد كوركورانه، و بدون هيچ تفكر و تعقلى بپذيرند، بلكه بايد فكر و عقل خود را بكار بگيرند، تا در هر مساله حقيقت امر كشف شود، و با نور عقل راهشان در اين سير و سلوك روشن گردد.

و گويا مراد از تبيين همان كشف و پرده بردارى از علل احكام و قوانين، و روشنگرى اصول معارف و علوم باشد.

(وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْيَتامى‌، قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ) اين آيه شريفه اشعار بلكه دلالت دارد بر نوعى تخفيف و تسهيل، چون اول اجازه خلط و آميزش با ايتام را مى‌دهد، بعدا مى‌فرمايد و اگر خدا خواست كمكتان مى‌كند، و از اين تعبير معلوم مى‌شود كه مسلمانان قبلا تشديدى از خدا نسبت به امر ايتام شنيده بودند، كه مايه تشويش‌