و باز فرموده:(وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌، وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‌، ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى‌)[1].

و آياتى ديگر كه مى‌فهمانند بعد از مرگ، آدمى تنها است، و يگانه همنشين او عمل او است، و ديگر اثرى از احكام دنيوى را در آنجا نمى‌بيند، و ديگر زندگى اجتماعى و بر اساس تعاون ندارد، و از آن علوم عمليه‌اى كه در دنيا به حكم ضرورت مورد عمل قرار مى‌داد اثرى نمى‌يابد، و كيفيت ظهور عملش در آنجا و ظهور و تجسم جزاى عملش طورى است كه با زبان نمى‌شود بيان كرد.

(كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً) ...

[معناى كلمه امت ، ريشه و موارد استعمال آن‌]

كلمه (ناس) معنايش معروف است، و آن عبارت است از افرادى از انسان كه دور هم جمع شده باشند، امت هم بهمين معنا است ولى گاهى اطلاق مى‌شود بر يك فرد، هم چنان كه در آيه شريفه:(إِنَّ إِبْراهِيمَ كانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ)[2] و گاهى بر زمان نسبتا طولانى نيز اطلاق مى‌شود، مانند آيه:(وَ ادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ)[3] و آيه:(وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى‌ أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ)[4].

و نيز گاهى اطلاق مى‌شود بر ملت و دين هم چنان كه بعضى از مفسرين كلمه امت را در آيه شريفه:(إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً، وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ)[5] و نيز در آيه:(إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ)[6] به اين معنا گرفته‌اند.

و اصل كلمه (امت) از ماده ام- يام گرفته شده كه به معناى قصد است، و اگر بر جماعت اطلاق شده بر هر جماعتى اطلاق نشده، بلكه بر جماعتى اطلاق مى‌شود، كه افراد آن داراى يك مقصد و يك هدف باشند، و اين مقصد واحد رابطه واحدى ميان افراد باشد و بهمين جهت توانسته‌اند اين كلمه را بر يك فرد هم اطلاق كنند، و همچنين در ساير موارد اطلاقش معناى قصد رعايت شده.

[1] و اينكه انسان غير آنچه كه كرده پاداشى ندارد، و اينكه كرده‌هاى خود را به زودى مى‌بيند و سپس به حد تمام و كامل جزاء داده مى‌شود. سوره نجم آيه 41

[2] ابراهيم امتى بود عبادتگر براى خدا. سوره نحل آيه 120

[3] بعد از مدتى به يادش آمد. سوره يوسف آيه 45

[4] و اگر عذاب را براى مدتى معين از ايشان عقب اندازيم. سوره هود آيه 8

[5] اين است امت( دين) شما كه دينى است واحد، و منم پروردگار شما، پس تنها از من بترسيد.

سوره مؤمنون آيه 53

[6] اين امت( دين) دينى است واحد، و منم پروردگار شما پس تنها مرا بپرستيد. سوره انبيا آيه 92