جمله‌(أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ) گرفتار غرورى مى‌شود كه گناه در دل ايجاد مى‌كند در آيه بعدى است، كه مى‌فهماند عزتى كه دچارش شده به خاطر گناهانى بوده كه مرتكب شده، و قلب مخالف با زبانش را، بيمار كرده است.

و سعى به معناى عمل و هم به معناى سرعت در راه رفتن است، در نتيجه معناى آيه چنين است، كه اين منافق شديد الخصومه وقتى دستش برسد، و داراى قدرتى شود و رياستى به دست آرد، سعى مى‌كند فساد را در زمين بگستراند و ممكن است كلمه (تولى) به معناى اعراض از روبرو شدن، و گفتگو كردن باشد و معنا چنين باشد كه چون از نزد تو بيرون مى‌شود، وضعش غير آن وضعى مى‌شود كه در حضور تو داشت، در حضور تو دم از صلاح و اصلاح و خير مى‌زد، و مى‌گفت در اين راه سعى خواهد كرد، ولى چون بيرون مى‌شود در راه فساد و افساد سعى مى‌كند.

(وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ) از ظاهر اين عبارت بر مى‌آيد كه مى‌خواهد جمله قبلى يعنى فساد در زمين را بيان كند، و بفرمايد فساد و افسادش به اين است كه حرث و نسل را نابود كند، و اگر نابود كردن حرث و نسل را بيان فساد قرار داده براى اين است كه قوام نوع انسانى در بقاى حياتش به غذا و توليد مثل است اگر غذا نخورد مى‌ميرد، و اگر توليد مثل نكند نسلش قطع مى‌شود، و انسان در تامين غذايش به حرث يعنى زراعت نيازمند است چون غذاى او يا حيوانى است و يا نباتى، و حيوان هم در زندگى و نموش به نبات نيازمند است پس حرث كه همان نبات باشد اصل در زندگى بشر است، و بدين جهت فساد در زمين را با اهلاك حرث و نسل بيان كرد، پس معناى اين آيه اين شد: كه او از راه نابود كردن حرث و نسل در زمين فساد مى‌انگيزد، و در نابودى انسان مى‌كوشد.

(وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الْفَسادَ) مراد از فساد، فساد تكوينى و آنچه در گردش زمان فاسد مى‌شود نيست چون پاره‌اى از فسادها هست كه دست كسى در آن دخالت ندارد عالم عالم كون و فساد، و نشاه تنازع در بقا است، هيچ موجودى پديد نمى‌آيد، مگر بعد از آنكه موجودى ديگر تباه مى‌شود، و هيچ جاندارى متحقق نمى‌شود، مگر بعد از آنكه جاندارانى بميرند و اين كون و فساد و حيات و موت در اين موجودات طبيعى، و در اين نشاه طبيعت زنجيروار و از پشت سرهم قرار دارند، و اين مستند به خود خداى تعالى است، و حاشا بر خدا كه چيزى را كه خودش مقدر فرموده مبغوض بدارد.

بلكه مراد از اين فساد، فسادهاى تشريعى است، يعنى آن فسادى كه دست بشر پديد