در عمل ديگران سهيم است، (چون اگر او آن عمل را باب نمى‌كرد، ديگران هم آن را انجام نمى‌دادند، و يا كمتر انجام مى‌دادند)، هم چنان كه در تفسير آيه‌(وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ)[1] نيز گذشت، و همچنين در تفسير آيه‌(وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ)[2] و در تفسير آيه‌(لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ)[3] گفتار نافعى در اين مقام گذشت.

(وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‌) منظور از سعى ، آن عملى است كه در انجامش جد و جهدى كرده، و منظور از رؤيت مشاهده است، و ظرف اين مشاهده روز قيامت است، به دليل اينكه دنبالش مساله جزا را ذكر فرموده، پس آيه شريفه از نظر معنا قريب به آيه‌(يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً)[4] و آيه شريفه‌(يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً لِيُرَوْا أَعْمالَهُمْ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ)[5] مى‌باشد.

و اگر جمله سوف يرى را به صيغه مجهول آورده، خالى از اين اشاره نيست كه در قيامت كسانى هستند كه اعمالى به ايشان ارائه مى‌شود كه خودشان آن عمل را انجام نداده‌اند.

(ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى‌) كلمه وفاء به معناى تمام است، چون هر چيزى كه تمام باشد وافى به تمامى صفات مطلوبش هست، و جزاء أوفى به معناى جزاى اتم است، و ضمير در جمله يجزيه به سعى كه همان عمل باشد بر مى‌گردد، و معنايش اين است كه سپس انسان عملش- يعنى به عملش- جزا داده مى‌شود جزايى اتم.

[مقصود از اينكه فرمود:(وَ أَنَّ إِلى‌ رَبِّكَ الْمُنْتَهى‌) شدن خلقت و تدبير به خداى سبحان است‌]

(وَ أَنَّ إِلى‌ رَبِّكَ الْمُنْتَهى‌) كلمه منتهى مصدر ميمى و به معناى انتهاء است، و در اين آيه مطلق آورده شده،

[1] و ما كردار گذشته و آثار آينده‌شان را ثبت مى‌كنيم. سوره يس، آيه 12.

[2] آنها كه اگر فرزندان ناتوانى از خود به يادگار بگذارند از آينده آنان مى‌ترسند( بايد از ستم در باره يتيمان مردم بپرهيزند و از خدا بترسند). سوره نساء، آيه 9.

[3] تا خداوند ناپاك را از پاك جدا سازد، سوره انفال، آيه 37.

[4] روزى كه هر انسانى آنچه از خير و شر كرده حاضر مى‌بينند. سوره آل عمران، آيه 30.

[5] امروز است كه مردم گروه گروه از گورها بيرون مى‌شوند تا اعمالشان نشانشان داده شود، هر كس كه به وزن يك ذره عمل خيرى كرده باشد آن را مى‌بيند و هر كس كه به سنگينى يك ذره شرى كرده باشد آن را مى‌بيند. سوره زلزال، آيه 6- 8.