شريفه‌(وَ أَنَّ إِلى‌ رَبِّكَ الْمُنْتَهى‌)، و آيه شريفه‌(وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌) است.

[بيان آيات مربوط به شخصى كه از انفاق در راه خدا اعراض كرد و دست نگه داشت‌]

(أَ فَرَأَيْتَ الَّذِي تَوَلَّى وَ أَعْطى‌ قَلِيلًا وَ أَكْدى‌) كلمه تولى (با ياء كه مصدر فعل تولى، با الف، است) به معناى اعراض است، و مراد از آن در اينجا بقرينه آيه بعدى اعراض از انفاق در راه خداست، و كلمه اعطاء به معناى انفاق و كلمه اكداء - مصدر فعل أكدى- به معناى قطع اعطا و ترك انفاق است، و حرف فاء كه بر سر جمله أ فرأيت در آمده به خاطر همان مطلبى است كه قبلا خاطر نشان ساختيم و گفتيم كه آيات اين فصل فرع و نتيجه‌گيرى از آيات فصل قبلى است.

و معناى آيه مورد بحث اين است كه: به من خبر ده از آن كسى كه از انفاق اعراض كرد، و مال اندكى انفاق نموده و ديگر از انفاق دست برداشت.

(أَ عِنْدَهُ عِلْمُ الْغَيْبِ فَهُوَ يَرى‌) ضميرهاى اين جمله به همان شخص كه از انفاق اعراض كرده بود بر مى‌گردد، و استفهام در آيه انكارى است، و معنايش اين است كه آيا او علم غيب دارد كه در نتيجه بداند رفيقش كه گناهش را گردن گرفته در قيامت اگر وى عذابى داشته باشد بجاى او عذاب مى‌كشد؟ مفسرين‌[1] جمله را اينطور معنا كرده‌اند، ولى از ظاهر آيه بر مى‌آيد كه منظور اين است كه بفرمايد: او نسبت به حال آينده‌اش در دنيا علم غيب ندارد، و معنايش اين است كه آيا او كه دست از انفاق كشيده علم غيب دارد كه اگر به انفاق خود ادامه دهد اموالش تمام مى‌شود و به فقر مبتلا مى‌گردد؟ و اينكه گفتيم ظاهر آيه اين است براى اين بود كه آن معنايى كه مفسرين ارائه داده بودند معنايى است كه آيه‌(أَلَّا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‌) متعرض آن است.

(أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِما فِي صُحُفِ مُوسى‌ وَ إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى) منظور از صحف موسى تورات و از صحف ابراهيم همان كتابى است كه بر ابراهيم نازل شده بود، و اگر به صيغه جمع از آن تعبير كرد، براى اين است كه صحف هر يك از اين دو بزرگوار يكى دو تا نبوده بلكه اجزايى بسيار داشته است.

و كلمه توفيه كه مصدر فعل وفى است به معناى آن است كه حق صاحب حق را تمام و كمال بپردازى، و توفيه ابراهيم (ع) اين بود كه آن جناب هر حق بندگى كه به عهده داشت تمام و كامل ادا كرد و به بهترين وجه هم ادا كرد، كه خداى تعالى در

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 427.