مصيبت است، و كلمه صرم به معناى چيدن ميوه از درخت است، و كلمه استثناء كه مصدر فعل يستثنون است، به معناى اين است كه بعضى از افراد كل را از حكم كل كنار بگذاريم، و نيز به معناى گفتن كلمه ان شاء اللَّه در هنگام وعده قطعى و يا هر سخن قطعى ديگر است، و اگر اين كلمه را هم استثناء خوانده‌اند، بدين جهت است كه وقتى مى‌گويى:

فردا ان شاء اللَّه به سفر مى‌روم معنايش اين است كه من فردا در همه احتمالات به سفر مى‌روم مگر يك احتمال، و آن اين است كه خدا نخواهد به سفر بروم.

و منظور از طائف عذاب ، آن عذابى است كه در شب رخ دهد، و كلمه صريم به معناى درختى است كه ميوه‌اش را چيده باشند. بعضى‌[1] گفته‌اند: به معناى شب بسيار تاريك است. بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: ريگزارى بريده از ريگزار ديگر است كه در آن چيزى نمى‌رويد، و هيچ فايده‌اى ندارد.

آيات مورد بحث يعنى آيه‌(إِنَّا بَلَوْناهُمْ) تا هفده آيه، تكذيب‌گران نبوت رسول خدا 6 را كه به آن جناب تهمت جنون مى‌زدند تهديد مى‌كند، و تشبيهى كه در آن آمده دلالت دارد بر اينكه اين تكذيب‌گران هم به طور قطع عذاب خواهند شد، و بلكه هم اكنون يعنى در ايام نزول آيات، عذاب در راه بوده، چيزى كه هست خود كفار از آن غافل بودند، و به زودى مى‌فهمند، امروز سرگرم و حريص در جمع مال و زياد كردن فرزندانند، و به يكديگر به كثرت مال و اولادشان فخر مى‌فروشند، و همه اعتمادشان به مال و فرزندان و سائر اسباب ظاهرى است، كه فعلا به كام آنان و طبق هواهايشان در جريان است، بدون اينكه در برابر اين نعمت‌ها شكر پروردگارشان را به جاى آورده، راه حق را پيش گيرند و پروردگارشان را عبادت كنند. و همچنين به اين وضع خود ادامه مى‌دهند تا عذاب آخرتشان و يا عذاب دنياييشان به ناگهانى و بى‌خبر از ناحيه خدا برسد، هم چنان كه در روز جنگ بدر رسيد، و به چشم خود ديدند كه همه آن اسبابهاى ظاهرى بى‌خاصيت شد، و اموال و فرزندان كمترين سودى به حالشان نبخشيد، و در آخرت هم اهل بهشت نظير اين وضع را مى‌بينند، آن وقت كفار از كرده‌هاى خود پشيمان مى‌شوند، و به سوى پروردگار خود متمايل مى‌گردند، اما اين رغبت و تمايل، عذاب خدا را برنمى‌گرداند، و اين پشيمانى نظير پشيمانى صاحبان باغ است، كه پشيمان شدند، و يكديگر را ملامت نمودند و به سوى پروردگارشان متمايل شدند، و اين تمايل به درد ايشان هم نخورد، عذاب خدا اين چنين است، و عذاب آخرت سخت عظيم‌تر

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 10، ص 335 و 336.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 10، ص 335 و 336.