نيز به كسى تفسير شده كه خود بسيار مى‌خورد، و از خوردن ديگران جلوگيرى مى‌نمايد، و نيز به كسى تفسير شده كه مردم را با بهانه‌گيريهاى خود به زندان و شكنجه مى‌كشاند.

و كلمه زنيم به كسى گفته مى‌شود كه اصل و نسبى نداشته باشد. بعضى‌[1] گفته‌اند به معناى كسى است كه از زنا متولد شده، و خود را به قومى ملحق كرده باشد، و در واقع از آن قوم و دودمان نباشد. بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: زنيم كسى است كه به لئامت و پستى مشهور باشد. بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: كسى است كه در شرارت علامتى داشته باشد، كه با آن شناخته شود، و چون در محفلى سخن از شرارت رود، او قبل از هر شرورى ديگر به ذهن در آيد، و اين چند معنا همه به هم نزديكند.

پس اين نه صفت رذيله، اوصافى است كه خداى تعالى بعضى از دشمنان دين را كه پيامبر 6 را به اطاعت خود و مداهنه دعوت مى‌كردند توصيف كرده، و در حقيقت جامع همه رذائل است.

(عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ زَنِيمٍ)- معنايش اين است كه شخص مورد نظر بعد از آن معايب و رذائلى كه برايش ذكر كرديم عتل و زنيم هم نيز هست. بعضى‌[4] از مفسرين گفته‌اند از تعبير بعد ذلك فهميده مى‌شود كه دو صفت اخير از ساير رذائلى كه برايشان شمرد بدتر است.

و ظاهرا در اين جمله اشاره‌اى است به اينكه شخص مورد نظر آن قدر داراى صفات خبيث است كه ديگر جا ندارد در امر حق از او اطاعت شود، و بر فرض هم كه از آن خبائث صرفنظر شود، وى فردى تندخو و خشن و بى‌اصل و نسب است كه اصلا نبايد در جوامع بشرى به مثل او اعتنا شود، بايد از هر جامعه‌اى طرد شود، و افراد جامعه نه به سخن او گوش دهند و نه در عملى پيرويش كنند.

(أَنْ كانَ ذا مالٍ وَ بَنِينَ) ظاهرا كلمه أن حرف لام در تقدير دارد، و تقدير آن لان باشد، و اين جار و مجرور متعلق به فعلى است كه از مجموع صفات رذيله مذكور استفاده مى‌شود، و معنايش اين است كه: او چنين و چنان مى‌كند براى اينكه مالدار است . و خلاصه مالدارى ياغيش كرده، به نعمت خدا كفران مى‌ورزد، و در نتيجه بيگانگى از خدا، تمامى رذائل خبيثه در دلش پيدا شده، بجاى اينكه شكر خدا را در برابر آن اموال بجا آورد، و نفس خود را اصلاح كند كفران مى‌ورزد، و بنا بر اين، آيه شريفه در افاده مذمت و تهكم، جارى مجراى آيه شريفه‌

[1] ( 1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 10، ص 334.

[2] ( 1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 10، ص 334.

[3] ( 1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 10، ص 334.

[4] روح المعانى، ج 29، ص 27.