[معناى اينكه فرمود پيامبر اجر غير ممنون دارد و بر خلق عظيم است‌]

(وَ إِنَّ لَكَ لَأَجْراً غَيْرَ مَمْنُونٍ) كلمه ممنون از ماده من و اسم مفعول آن است، و مصدر من به معناى قطع است، وقتى گفته مى‌شود: منه السير منا معنايش اين است كه پياده‌روى او را از رفتن قطع و ناتوان كرد، البته بايد توجه داشت كه كلمه ممنون اسم مفعول از منت نيز مى‌آيد، و منت به معناى آن است كه نعمتى را كه به كسى داده‌اى با زبان خود آن را بر آن شخص سنگين سازى، كلمه مذكور در آيه مورد بحث به معناى اول است. و مراد از اجر ، اجرى است كه رسالت نزد خدا دارد، و اين جمله در مقام دلخوش ساختن رسول خدا 6 است، مى‌فرمايد: تو زحمات رسالت خدا را تحمل كن، كه اجرت نزد پروردگار قطع نمى‌شود، و زحماتت هدر نمى‌رود.

و چه بسا كه كلمه من را به معناى همان منت نهادن گرفته‌اند، به اين بيان كه آنچه خداى تعالى به رسول گراميش به عنوان پاداش مى‌دهد، در حقيقت اجرتى است در مقابل زحماتى كه كشيده، پس رسول خدا 6 مستحق آن اجرت و طلبكار آن از خداى تعالى است، و خداى تعالى منتى بر او ندارد. ولى اين معنا درست نيست، زيرا رسول خدا 6 هم مانند همه خلائق بنده و مملوك خدا است، آن هم مملوك به حقيقت معناى ملك، هم ذاتش مملوك او است و هم صفاتش و هم اعمالش، پس اگر خداى عز و جل چيزى از آنچه ذكر شد به بنده‌اش مى‌دهد عطيه‌اى است از ناحيه او، نه اينكه دينى است كه پرداخت مى‌كند، و بنده خدا آنچه را كه دارد موهبت و عطيه خدا است، و به تمليك خدا مالك شده است، و در همان حال كه او مالك شده باز مالك حقيقى خود او و آنچه فعلا مالك است و آنچه قبلا مالك بوده، و يا بعدا مالك مى‌شود، خدا است، پس آنچه خدا به بنده‌اش مى‌دهد تفضلى است از ناحيه او، و اگر تفضل و عطايى را كه در مقابل عمل بنده‌اش اجر و پاداش ناميده، و قرارى را كه بين اجر خود و عمل بنده‌اش دارد، معامله ناميده، اين نيز تفضل ديگرى است از او، پس منت تنها براى خدا است، او است كه بر تمامى خلائق خود از انبيا گرفته تا پايين‌تر منت دارد، و انبيا و پائين‌تر از انبيا در اين معنا برابرند.

(وَ إِنَّكَ لَعَلى‌ خُلُقٍ عَظِيمٍ) كلمه خلق به معناى ملكه نفسانى است، كه افعال بدنى مطابق اقتضاى آن ملكه به آسانى از آدمى سر مى‌زند، حال چه اينكه آن ملكه از فضائل باشد، مانند عفت و شجاعت و امثال آن، و چه از رذائل مانند حرص و جبن و امثال آن، ولى اگر مطلق ذكر شود، فضيلت و