اين غفلت تنها از شما نيست كسانى هم كه قبل از شما بودند پيامبران را تكذيب كردند و نمى‌دانند كه به چه عقوبتى گرفتار شدند (18).

مگر پرواز مرغان بر بالاى سر خود را نديدند كه چگونه پر و بال خود را باز و بسته مى‌كنند و جز رحمان كسى آنها را در فضا نگه نمى‌دارد. آرى او به هر چيزى بينا است (19).

آيا چه كسى است آن كسى كه شما او را به جاى رحمان ياور و لشكر خود مى‌پنداريد تا شما را يارى كند؟ نه، كافران هيچ يك از آنچه گفتيم ندارند تنها سرمايه آنان غرور است و بس (20).

و يا كسى را كه خدا مى‌دانيد اگر اللَّه به شما رزق ندهد او مى‌دهد؟ نه، هرگز، بلكه اين كفار با روشن شدن حق از آن دورى مى‌كنند و در گريز از آن لجاجت مى‌ورزند (21).

پس آيا كسى كه با صورت روى زمين مى‌خزد هدايت يافته‌تر است و يا آن كس كه استوار و راست قامت در صراط مستقيم گام برمى‌دارد؟ (22).

بيان آيات [پاره‌اى از نشانه‌هاى تدبير الهى‌]

در اين آيات پشت سر هم، نشانه‌هاى تدبير الهى را ذكر مى‌كند، تدبيرى كه ربوبيت آن جناب را اثبات مى‌نمايد، و اين نشانه‌ها را با انذار و تخويف ذكر نموده، مى‌فرمايد:(هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا)، دنبالش مى‌فرمايد:(أَ وَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ)، كه بعد از انذار در آيه‌(الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ) و آيه‌(الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ ...) و آيه‌(وَ لَقَدْ زَيَّنَّا ...) قرار گرفته.

(هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ) كلمه ذلول در مركب‌ها به معناى مركب رام و راهوار است، مركبى كه به آسانى مى‌توان سوارش شد، و اضطراب و چموشى ندارد. و كلمه مناكب جمع منكب است، كه نام محل برخورد استخوان بازو با شانه است، و اگر نقاط مختلف زمين را منكب‌ها خوانده، استعاره است. راغب‌[1] مى‌گويد استعاره آوردن منكب براى زمين، مثل استعاره آوردن ظهر- پشت براى زمين در آيه 45 سوره فاطر است: (ما تَرَكَ عَلى‌ ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ)- هيچ جنبنده‌اى بر پشت زمين زنده و باقى نمى‌گذاشت . و اگر زمين را- چون اسبى- رام خواند، و قطعات آن را پشت ، (گرده) و منكب (شانه) ناميد، به اين اعتبار بود كه زمين براى انواع تصرفات‌

[1] مفردات راغب، ماده نكب .