بگوييم منظور از زمين‌هاى هفتگانه اقليم‌ها و قسمت‌هاى هفتگانه روى زمين است، كه (علماى جغرافى قديم) بسيط زمين را به هفت قسمت (و يا قاره) تقسيم كرده‌اند اين چند وجه وجوهى است كه هر يك طرفدارانى دارد، و چه بسا با مراجعه به مطالبى كه در تفسير سوره حم سجده گذشت، بتوان به احتمال چهارم دست يافت.

و چه بسا گفته باشند كه مراد از جمله‌(وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ)، اين است كه خداى تعالى از زمين چيزى خلق كرده، مثل آسمانهاى هفتگانه، و آن عبارت است از انسان كه موجودى است مركب از ماده زمينى، و روحى آسمانى، كه در آن روح نمونه‌هايى از ملكوت آسمانى است.

[مراد از امر و نزول آن بين آسمان‌ها و زمين در جمله:(يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ ...)]

و از ظاهر جمله‌(يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ)، بر مى‌آيد كه ضمير در آن به كلمه سماوات و ارض هر دو بر مى‌گردد، و منظور از كلمه امر همان امر الهى است كه آيه شريفه‌(إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ)[1] تفسيرش كرده، مى‌فرمايد امر خدا همان كلمه ايجاد است، و آن وقت منظور از تنزل امر بين آسمانها و زمين، شروع كردن به نزول از مصدر امر به طرف آسمانها است كه از يكى به سوى ديگرى نازل مى‌شود تا به عالم ارضى برسد، تا آنچه خداى عز و جل اراده كرده تكون يابد، چه اعيان موجودات و چه آثار و چه ارزاق و چه مرگ و زندگى و چه عزت و ذلت و چه غير اينها، هم چنان كه در جاى ديگر قرآن آمده:(وَ أَوْحى‌ فِي كُلِّ سَماءٍ أَمْرَها)[2]، و نيز فرموده:(يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ)[3].

بعضى‌[4] از مفسرين گفته‌اند: مراد از امر دستورات شرعى است، كه ملائكه وحى آنها را از آسمان به سوى رسول خدا 6 وحى مى‌كنند، چون رسول خدا 6 در زمين قرار داشت، ليكن اين مفسرين آيه را بدون هيچ دليلى تخصيص زده‌اند و كلمه امر را منحصر در أوامر تشريعى نموده‌اند، علاوه بر اين، ذيل آيه شريفه كه مى‌فرمايد:(لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ ...) با اين تخصيص نمى‌سازد.

[1] فرمان نافذ خدا( در عالم) چنين است كه هر گاه اراده خلقت چيزى را بكند به محض اينكه بگويد باش، موجود مى‌شود. سوره يس، آيه 82.

[2] در هر آسمانى امر آن آسمان را وحى كرد. سوره حم سجده، آيه 12.

[3] از آسمان تا زمين تدبير امر مى‌كند، آن گاه به سوى آن عروج مى‌نمايد، در روزى كه مقدارش هزار سال از سالهايى است كه شما مى‌شماريد. سوره الم سجده، آيه 5.

[4] مجمع البيان، ج 10، ص 311.