از ما نخواسته آرى هر چند اين معنا در جاى خود صحيح است، ليكن آيه مورد بحث ناظر به آن نيست. از آنچه گذشت دو نكته روشن گرديد.

نكته اول اينكه: ميان آيه‌(فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ) و آيه‌(اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ) هيچ منافاتى نيست، و اختلافى كه بين آن دو هست چيزى نظير اختلاف به مقدار و كيفيت است، در جمله اولى دستور مى‌دهد تقواى شما همه مواردى را كه در سعه و قدرت شما است فرا بگيرد، و در دومى دستور مى‌دهد تقواى شما در همه موارد متصف به حقيقت باشد، تقواى صورى و ظاهرى نباشد، اولى راجع به كميت و مقدار تقوا است، دومى مربوط به كيفيت آن است.

نكته دوم اينكه: سخن بعضى‌[1] از مفسرين كه گفته‌اند: جمله‌(فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ) ناسخ جمله‌(اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ) است، سخن درستى نيست، و فسادش روشن گرديد.

[معناى جمله:(وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ) و وجه منصوب بودن كلمه خيرا ]

(وَ اسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ)- اين قسمت از آيه جمله‌(فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ) را تاكيد مى‌كند، و كلمه سمع به معناى استجابت و قبول پيشنهاد و دعوت است، كه مربوط به مقام التزام قلبى است، به خلاف طاعت كه انقياد در مقام عمل است، و كلمه انفاق به معناى بذل مال در راه خدا است (نه هر بذلى ديگر)، و كلمه خيرا اگر منصوب آمده به گفته صاحب كشاف‌[2] به خاطر عاملى است كه حذف شده، و تقدير آن و انفقوا و امنوا خيرا لانفسكم- انفاق كنيد و ايمان آوريد به چيزى كه براى خودتان خير است مى‌باشد. احتمال هم دارد كلمه انفقوا در عين دلالت بر انفاق، متضمن معناى قدموا و يا نظير آن هم باشد، و معنا چنين باشد (وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ‌)- انفاق كنيد و با انفاق خيرى را براى خود از پيش بفرستيد كه در عبارت داخل گيومه كلمه انفاق متضمن معناى از پيش بفرستيد شده، شما مى‌توانيد چيز ديگرى را فرض كنيد كه مقام آيه بر آن دلالت كند.

و اگر فرمود: لانفسكم و نفرمود: لكم ، براى اين بود كه مؤمنين را بيشتر خوشدل سازد، و بفهماند اگر انفاق كنيد خيرش مال شما است، و به جز خود شما كسى از آن بهره‌مند نمى‌شود، چون انفاق دست و دل شما را باز مى‌كند، و در هنگام رفع نيازهاى جامعه خود

[1] روح المعانى، ج 28، ص 127.

[2] تفسير كشاف، ج 4، ص 551.