پس خداى سبحان كه رب العالمين است لازمه ربوبيت عامه‌اش اين است كه او به تنهايى مالك هر چيز باشد، و مالك حقيقى ديگرى غير او نباشد، و نظام جارى در عالم هستى مجموعى از انحاى تصرفات او در خلقش مى‌باشد، پس هيچ متحركى و هيچ چيز ساكنى بدون اذن او حركت و سكون ندارد، و هيچ صاحب فعلى و هيچ قابل فعلى جز با سابقه علم و مشيت او فاعليت و قابليت ندارد، و علم و مشيت او خطاء نمى‌كند، و قضايش ردخور ندارد.

پس اعتقاد به اينكه خداى تعالى اللَّه يگانه است، اعتقادات مذكور را به دنبال دارد، و انسان را به آن حقايق رهنمون شده، قلب را آرامش مى‌بخشد، به طورى كه ديگر دچار اضطراب نمى‌شود، چون مى‌داند اسباب ظاهرى مستقل در پديد آوردن آن حوادث نيستند، زمام همه آنها به دست خداى حكيم است، كه بدون مصلحت هيچ حادثه ناگوارى پديد نمى‌آورد، و همين است معناى جمله‌(وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ).

ولى بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: معناى آن اين است كه هر كس به توحيد خدا ايمان آورد و در برابر دستوراتش صبر كند، خداى تعالى قلبش را به گفتن‌(إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) هدايت مى‌كند. ولى اين وجه درست نيست، براى اينكه صبر را در معناى ايمان اخذ كرده.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه هر كس به خدا ايمان آورد، خدا قلبش را به سوى آنچه كه بايد بكند هدايت مى‌كند، در نتيجه در موارد ابتلا به گرفتاريها صبر مى‌كند، و در موارد عطايا شكر مى‌كند، و اگر ستمى به او برود طرف را مى‌بخشد. و اين وجه قريب به همان معنايى است كه ما براى جمله كرديم.

(وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ)- اين جمله تاكيد استثناى گذشته است، ممكن هم هست اشاره باشد به آنچه آيه سوره حديد افاده مى‌كرد، و مى‌فرمود:(ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها)[3].

[اطاعت رسول 6 اطاعت خدا و نافرمانيش نافرمانى او است‌]

(وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّما عَلى‌ رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِينُ) از ظاهر اينكه كلمه اطيعوا را دو بار آورد، و نفرمود: اطيعوا اللَّه و الرسول ، بر مى‌آيد كه منظور از اطاعت خدا با اطاعت رسول دو چيز است، و با هم اختلاف دارند، و از

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 10، ص 300.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 10، ص 300.

[3] سوره حديد، آيه 22.