را به روحى از جنس ايمان تقويت كرد، و دلهايشان را با آن روح زنده ساخت. اين معنا هم عيبى ندارد.

بعضى‌[1] هم گفته‌اند: مراد از روح جبرئيل است. و بعضى‌[2] گفته‌اند: قرآن است.

بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند حجت و برهان است. و همه اين اقوال وجوهى ضعيف است كه از جهت لفظ آيه شاهدى ندارد.

نكته‌اى كه در اينجا هست اين است كه روح به طورى كه از معناى آن به ذهن تبادر مى‌كند عبارت است از مبدأ حيات، كه قدرت و شعور از آن ناشى مى‌شود. بنا بر اين، اگر عبارت‌(وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ) را بر ظاهرش باقى بگذاريم، اين معنا را افاده مى‌كند كه در مؤمنين به غير از روح بشريت كه در مؤمن و كافر هست، روحى ديگر وجود دارد كه از آن حياتى ديگر ناشى مى‌شود، و قدرتى و شعورى جديد مى‌آورد، و به همين معنا است كه آيه‌(أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها)[4] به آن اشاره نموده. و نيز آيه شريفه زير به آن اشاره نموده، مى‌فرمايد:(مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً)[5].

و حيات طيبى كه در آيه است ملازم با اثر طيب است. اثر حيات- كه قدرت و شعور است- در زندگى طيب، طيب خواهد بود، و وقتى قدرت و شعور طيب شد، آثارى كه متفرع بر آن است يعنى اعمالى كه از صاحب چنين حياتى سر مى‌زند، همه طيب و صالح خواهد بود، و اين قدرت و شعور طيب، همان است كه در آيه سوره انعام كه چند سطر پيش گذشت از آن تعبير به نور كرد، و همچنين آيه‌(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ)[6].

و اين حيات، زندگى خاصى است كريم كه آثارى خاص و ملازم با سعادت ابدى انسان دارد. حياتى است وراء حياتى كه مشترك بين مؤمن و كافر است، و آثارش هم‌

[1] ( 1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 9، ص 255.

[2] ( 1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 9، ص 255.

[3] ( 1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 9، ص 255.

[4] آيا كسى كه مرده بود، و ما او را زنده كرديم، و برايش نورى قرار داديم تا با آن در بين مردم زندگى كند، مثل كسى است كه در ظلمتهايى قرار دارد كه بيرون شدن از آن برايش ممكن نيست. سوره انعام، آيه 122.

[5] هر كس از مرد و زن عملى صالح كند در حالى كه ايمان داشته باشد، او را به زندگى طيبى زنده مى‌كنيم. سوره نحل، آيه 97.

[6] سوره حديد، آيه 28.