ما در تبليغ رسالت ما صادق و امين است، و آنهايى كه اين دستورات را رد مى‌كنند عذابى خوار كننده دارند.

(يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا ...) كلمه يوم ظرف است براى جمله و كافران عذابى اليم دارند يعنى در چنين روزى اين عذاب را دارند، در روزى كه خدا مبعوثشان مى‌كند كه روز حساب و جزاء است، و آن گاه آنان را از حقيقت همه آنچه كرده‌اند با خبر مى‌سازد.

(أَحْصاهُ اللَّهُ وَ نَسُوهُ)- كلمه احصاء به معناى احاطه داشتن به عدد هر چيز است، به طورى كه حتى يك عدد از آن از قلم نيفتد. راغب مى‌گويد: احصاء به معناى به دست آوردن عدد واقعى هر چيز است، مى‌گويند أحصيت كذا . و اصل اين كلمه از ماده حصا است كه به معناى سنگريزه است. و اگر شمردن را از اين ماده ساخته‌اند، براى اين بوده كه عرب در شمردن هر چيزى به سنگريزه اعتماد مى‌كرده، هم چنان كه ما با انگشتان خود چيزى را مى‌شماريم‌[1].

(وَ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ شَهِيدٌ)- اين جمله تعليل است براى جمله احصيه اللَّه مى‌فرمايد: اگر گفتيم خدا عمل آنان را شمرده دارد، و خود آنان فراموش كرده‌اند، براى اين است كه خدا ناظر و شاهد بر هر چيز است.

و ما در تفسير آخر سوره حم سجده معناى شهادت خدا بر هر چيز را بيان كرديم.

بحث روايتى [ (رواياتى در باره شان نزول آيات مربوط به ظهار)]

در كتاب الدر المنثور است كه: ابن ماجه، ابن ابى حاتم، و حاكم- وى حديث را صحيح دانسته- و ابن مردويه، و بيهقى از عايشه روايت آورده‌اند كه گفت: بزرگ است آن خدايى كه شنوائيش به وسعت جهان وسيع است، و هر چيزى را مى‌شنود، من آن روز كه خوله دختر ثعلبه به رسول خدا 6 مراجعه كرده بود كلامش را مى‌شنيدم- اما در عين حال همه‌اش را نفهميدم- كه داشت در باره همسرش به آن جناب شكايت مى‌كرد، عرضه مى‌داشت: يا رسول اللَّه! شوهرم از جوانى من استفاده كرد، و من رحم خود را در اختيارش گذاشتم، تا اينكه امروز كه پير شدم و ديگر فرزند نمى‌آورم مرا ظهار كرده، خدايا،

[1] مفردات راغب، ماده حصا .