هستى) به صرف اين گفتار همسرانشان، مادر ايشان نمى‌شوند. مادران تنها همانهايند كه ايشان را زاييده‌اند و اين مردان سخنى ناپسند و خلاف حقيقت مى‌گويند و خدا داراى عفو و مغفرت است (2).

و كسانى كه بعضى از زنان خود را ظهار مى‌كنند و سپس از آنچه گفته‌اند پشيمان مى‌شوند كفاره عملشان آزاد كردن يك برده قبل از تماس با زنان است. اين اندرزى است كه با آن موعظه مى‌شويد و خدا بدانچه مى‌كنيد با خبر است (3).

حال اگر كسى نتوانست برده آزاد كند كفاره‌اش دو ماه روزه پشت سر هم و قبل از تماس با آن همسر است. پس اگر كسى توانايى اين را هم نداشت كفاره‌اش اطعام شصت مسكين است و اين بدان جهت است كه به خدا و رسولش ايمان آوريد. و آنچه گفته شد حدود خدا است و كافران عذابى دردناك دارند (4).

بطور يقين كسانى كه با خدا و رسولش مخالفت مى‌كنند خوار و ذليل مى‌شوند هم چنان كه پيشينيان آنان ذليل شدند چون با اينكه ما آياتى روشن نازل كرديم هيچ بهانه‌اى براى مخالفت ندارند و كافران عذابى خوار كننده دارند (5).

و اين عذاب در روزى است كه خدا همه آنان را مبعوث مى‌كند و بدانچه كرده‌اند خبر مى‌دهد چون خدا اعمال آنان را شمرده و خود آنان فراموش كرده‌اند و خدا بر هر چيزى ناظر و گواه است (6).

بيان آيات‌

اين سوره متعرض مطالب گوناگون از احكام و آداب و صفات است. قسمتى از آن مربوط به حكم ظهار است، قسمتى هم مربوط به نجوى و بيخ گوشى سخن گفتن است.

قسمتى هم مربوط به آداب نشستن در مجلس. و قسمتى راجع به اوصاف كسانى است كه با خدا و رسولش مخالفت مى‌كنند، و يا با دشمنان دين دوستى مى‌ورزند، و كسانى را كه از دوستى با آنان احتراز مى‌كنند معرفى نموده، به وعده‌اى جميل در دنيا و آخرت دلخوش مى‌سازد.

اين سوره به شهادت سياق آياتش در مدينه نازل شده.

(قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجادِلُكَ فِي زَوْجِها وَ تَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ يَسْمَعُ تَحاوُرَكُما ...) در مجمع البيان مى‌گويد: كلمه اشتكاء كه مصدر فعل تشتكى است، به معناى اظهار ناراحتى است، و فرقش با كلمه شكايت اين است كه شكايت به معناى‌