سنجيده مى‌شود، و اين سنجش هم مايه قوام زندگى سعيده انسان اجتماعى و انفرادى است، و اين احتمال با سياق كلام كه متعرض حال مردم از حيث خشوع و قساوت قلب و جديت و سهل‌انگاريشان در امر دين است سازگارتر است.

بعضى هم گفته‌اند: مراد از ميزان، عقل است.

[وجه تعبير به انزال حديد در:(وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ)]

(وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ)- ظاهرا اين انزال نظير انزال در آيه‌(وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ)[1] باشد، و ما در تفسير سوره زمر گفتيم: اگر خلقت مخلوقات زمينى را انزال ناميده، به اين اعتبار است كه خداى تعالى ظهور اشيا در عالم هستى را بعد از عدم انزال خوانده، به اين اعتبار كه هر موجودى از موجودات نزد خدا و در عالم غيب خزينه‌ها دارد، و آن موجود پس از آنكه اندازه‌گيرى شده، و در خور عالم شهادت شده به ظهور پيوسته است، و اين خود نوعى نزول است، هم چنان كه فرموده:(وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ)[2].

(فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ)- كلمه باس به معناى تاثير شديد است، ليكن غالبا در شدت در دفاع و جنگ استعمال مى‌شود، و بدين جهت فرموده در آهن باسى شديد است، كه بطور مدام جنگ‌ها و مقاتلات و انواع دفاعها نياز به آهن داشته، چون اقسام سلاحهايى كه درست مى‌كرده‌اند از آهن بوده، و بشر از دير باز به اين فلز دست يافته، و متوجه منافعش شده، و آن را استخراج كرده است.

و اما منافع ديگرى كه اين فلز براى مردم دارد احتياج به بيان ندارد، چون مى‌بينيم كه آهن در تمامى شعب زندگى و صنايع مربوط به آنها و دخالت دارد.

(وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ)- اين جمله غايتى است عطف بر غايتى كه حذف شده، و تقدير كلام چنين است و انزلنا الحديد لكذا و ليعلم اللَّه من ينصره ... ، يعنى ما آهن را براى اين و ... نازل كرديم، و نيز براى اينكه خدا معلوم كند چه كسى او و رسولان- او را يارى مى‌كند ...

و مراد از يارى كردن پيامبران خدا جهاد در راه او است، تا از مجتمع دينى دفاع نموده، كلمه حق را بسط دهند، و منظور از اينكه فرمود: اين نصرت را به غيب مى‌كنند، اين است كه در حال غيبت رسول او را يارى مى‌كنند، حال يا غيبت رسول از ايشان، و يا غيبت ايشان از رسول، و مراد از اينكه فرمود: تا خدا بداند ... اين است كه خدا ياوران خود و

[1] و براى شما از چارپايان هشت زوج نازل كرد. سوره زمر، آيه 6.

[2] هيچ موجودى نيست مگر آنكه نزد ما خزينه‌هايى از آن است و ما نازلش نمى‌كنيم مگر به اندازه‌اى معلوم. سوره حجر، آيه 21.