اتصال و ارتباط داشتند (و مانند كفار يكسره رابطه خود را با مؤمنين قطع نكرده بودند)، و با اينكه با مؤمنين ارتباط داشتند، در عين حال با حجابى خود را از مؤمنين پنهان كرده بودند، (يعنى واقعيت خود را پنهان كرده بودند، و مؤمنين حتى احتمال هم نمى‌دادند كه اين افراد ظاهر الصلاح گرگانى در لباس ميش بوده باشند) و علاوه بر اين كه در و ديوار مذكور وضع دنيايى منافقين را- ممثل مى‌كند، اين فايده را هم دارد كه منافقين از آن در، وضع مؤمنين را مى‌بينند، و بيشتر حسرت مى‌خورند، و سر انگشت ندامت مى‌گزند.

(باطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ)- كلمه باطنه مبتدا، و جمله‌(فِيهِ الرَّحْمَةُ) مبتدا و خبر، و جملگى خبر است براى باطنه . و همچنين كلمه ظاهره مبتدا، و جمله‌(مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ) مبتدا و خبر و جملگى خبر ظاهره . و ضمير در فيه و در قبله به باطن و ظاهر برمى‌گردد، و از اينكه فرمود: باطن ديوار در آن رحمت و ظاهر ديوار از ناحيه ديوار عذاب است، چنين برمى‌آيد كه ديوار محيط به مؤمنين است، و مؤمنين در داخل ديوار، و منافقين در خارج آن قرار دارند.

و اينكه ديوار مذكور داخلش كه به طرف مؤمنين است طورى است كه مشتمل بر رحمت است، و ظاهرش كه به طرف منافقين است مشتمل بر عذاب است، با وضعى كه ايمان در دنيا دارد مناسب است، چون ايمان هم در دنيا نظير همان ديوار آخرت، براى اهل اخلاص از مؤمنين نعمت و رحمت بود، و از داشتن آن شادى و مسرت مى‌كردند و لذت مى‌بردند، و همين ايمان براى اهل نفاق عذاب بود، از پذيرفتنش شانه خالى مى‌كردند، و اصلا از آن ناراحت و متنفر بودند[1].

[استمداد منافقان از مؤمنان و جواب ايشان به آنها]

(يُنادُونَهُمْ أَ لَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ ...) اين آيه مطلبى استينافى را به عنوان پاسخ از سؤالى تقديرى بيان مى‌كند، گويا شخصى بعد از شنيدن آيه قبلى پرسيده: منافقين و منافقات بعد از آنكه با آن ديوار برخورد مى‌كنند، و آن عذاب را از پشت ديوار مشاهده مى‌نمايند چه تدبيرى مى‌انديشند و چه مى‌كنند؟ در پاسخ فرموده: ينادونهم- فرياد بر مى‌آورند .

و معناى آيه اين است كه: منافقين و منافقات، مؤمنين و مؤمنات را بانگ مى‌زنند كه‌

[1] پس ديوار مذكور تجسم ايمان در دنيا است، كه براى متحصنين به آن حصن، رحمت، و براى كسانى كه خارج آن حصن بودند عذاب و نفرت است، در اينجا بياد آن حديث قدسى معروف مى‌افتيم كه خداى تعالى در آن فرمود: كلمة لا اله الا اللَّه حصنى فمن دخل حصنى امن من عذابى ، عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 37.