با تقرير بعث و جزا و بيان كيفرها و پاداشهاى قيامت رد كند، اينك در اين آيات ايشان را بر سر اينكه معاد و جزا را انكار كردند توبيخ مى‌كند، به اينكه آورنده خبر بعث و جزا خدا است، كه آفريدگار ايشان و مدبر امر ايشان و كسى است كه مرگ و ايجاد بعد از مرگ را برايشان مقدر كرده، او مى‌داند كه از آغاز خلقتشان تا منتها اليه امرشان چه حوادثى بر آنان جريان مى‌يابد، و نيز توبيخ مى‌كند به اينكه آن كتابى كه ايشان را از معاد خبر مى‌دهد قرآن كريم است، كه از بازيچه دست شيطانها شدن و اولياى گمراه آنان مصون است.

سپس دوباره بر سر سخن شده حال طوايف سه‌گانه را يك بار ديگر بيان مى‌كند، و خاطر نشان مى‌سازد كه اختلاف احوالى كه اين طوايف دارند، از روز مرگشان شروع مى‌شود.

و در اينجا سوره خاتمه مى‌يابد.

[بيان جهت اينكه لازمه اعتقاد به آفريدگان تصديق قيامت و معاد است‌(نَحْنُ خَلَقْناكُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ)]

(نَحْنُ خَلَقْناكُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ) سياق اين آيه سياق گفتگو در باره قيامت و جزا است، در زمينه‌اى سخن مى‌گويد كه مشركين قيامت و جزا را انكار و تكذيب كرده بودند، و در چنين زمينه‌اى جمله‌(فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ) تحريك و تشويق به تصديق مساله معاد و ترك تكذيب آن است، و به طورى كه از حرف فاء كه بر سر جمله مذكور درآمده استفاده مى‌شود جمله قبلى تعليل اين جمله است، و خلاصه مى‌فهماند اينكه شما را تشويق مى‌كنيم به تصديق معاد، و دست برداشتن از تكذيب و انكار آن، علتش اين است كه آخر ما خالق شما هستيم، (ما شما را آفريده‌ايم، پس چرا گفته ما را در باره معاد تصديق نمى‌كنيد؟).

خواهيد گفت: به چه جهت خلقت خدا ايجاب مى‌كند كه مردم جزا و آمدن قيامت و وجود معاد را تصديق كنند؟ جواب مى‌گوييم به دو جهت:

اول اينكه: وقتى خداى تعالى پديد آورنده انسانها از هيچ و پوچ باشد او مى‌تواند براى بار دوم هم ايشان را خلق كند، هم چنان كه در جاى ديگر همين مطلب را آورده مى‌فرمايد:

(قالَ مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ وَ هِيَ رَمِيمٌ قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ)[1].

جهت دوم اينكه: وقتى پديد آورنده مردم و مدبر امورشان و كسى كه خصوصيات و امرشان را او تقدير و اندازه‌گيرى مى‌كند خداى تعالى است، پس او به آنچه با آنها مى‌كند و

[1] آن منكر معاد پرسيد: چه كسى اين استخوانهاى پوسيده را زنده مى‌كند؟ بگو: همان كسى زنده مى‌كند كه براى اولين بار و بدون سابقه و الگو آنها را بيافريد، و او به هر خلقى دانا است. سوره يس، آيه 78 و 79.