از كار ديگر باز نمى‌دارد ناظر است به اينكه قدرت خداى تعالى مطلق و وسيع است، و اين دو مطلب ربطى به هم ندارد، تا منافات داشته باشد.

و همچنين هيچ منافاتى ميان جمله‌(كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ) با دليل مذكور كه مى‌گفت: هيچ كارى او را از كار ديگر باز نمى‌دارد وجود ندارد.

و منظور از ثقلان جن و انس است، و ضمير جمع در كلمه لكم و كلمه استطعتم و غير اين دو كلمه به همان ثقلان بر مى‌گردد، با اينكه كلمه مزبور تثنيه است، و على القاعده بايد ضمير تثنيه به آن برگردد، و بفرمايد: لكما و استطعتما ، و اگر ضمير جمع برگردانده، بدين جهت است كه هر چند جن و انس دو طايفه از خلقند، ليكن افراد اين دو طايفه بسيارند.

[معناى اينكه خطاب به جن و انس فرمود نمى‌توانيد بگريزيد جز به سلطان‌]

(يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا ...) خطاب به گروه جن و انس در اين آيه شريفه به طورى كه از سياق استفاده مى‌شود از خطابهاى روز قيامت است، و خطابى است تعجيزى، يعنى مى‌خواهد بفرمايد: روز قيامت هيچ كارى نمى‌توانيد بكنيد.

و مراد از استطاعت، قدرت، و مراد از نفوذ از اقطار، فرار از كرانه‌هاى محشر است، چون كلمه اقطار جمع قطر است كه به معناى ناحيه است و معناى آيه اين است كه: اى گروه جن و انس- در ضمن بايد دانست اينكه جن را جلوتر از انس آورد، براى اين بود كه طايفه جن در حركات سريع تواناتر از انسان است- اگر توانستيد از حساب و كتاب قيامت بگريزيد، اين شما و اين نواحى آسمانها و زمين، ولى به هر طرف بگريزيد بالأخره به ملك خدا گريخته‌ايد، و شما نمى‌توانيد از ملك خدا درآييد، و از مؤاخذه او رها شويد.

(لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ)- يعنى قادر بر نفوذ نخواهيد بود، مگر با نوعى سلطه كه شما فاقد آن هستيد. و منظور از سلطان، قدرت وجودى است، و سلطان به معناى برهان و يا مطلق حجت است، و سلطان به معناى ملك نيز هست.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: مراد از نفوذى كه در اين آيه نفى شده نفوذ علمى در آسمانها و زمين، و دست‌يابى به اقطار آن دو است (و نتيجه گرفته‌اند كه آيه شريفه پيشگويى از اين آينده است كه روزى بشر قدرت نفوذ علمى پيدا مى‌كند، و به اقطار آسمانها دست‌

[1] روح المعانى، ج 27، ص 112.