ناظر به آمدن قيامت است، مى‌خواهد بفرمايد: براى قيام قيامت يك امر او كافى است، به محض اينكه امر كند خلايق همه دوباره موجود مى‌شوند، و بعث و نشور محقق مى‌گردد، پس اين آيه شريفه متمم همان حجتى است كه با جمله‌(إِنَّا كُلَّ شَيْ‌ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ) اقامه كرده بود.

در نتيجه مفاد آيه اولى اين مى‌شود كه: عذاب كفار به آتش بر وفق حكمت است، و از نظر اراده الهى به هيچ وجه تغيير پذير نيست، چون اين نيز يكى از مصاديق قدر است.

و مفاد آيه مورد بحث اين است كه: تحقق قيامت كه كفار در آن معذب مى‌شوند، و يا به عبارتى به كرسى نشستن اراده الهى و تحقق متعلق اراده او در اين باره هيچ هزينه‌اى براى خداى سبحان ندارد، چون در اين جريان همين مقدار كافى است كه خدا يك بار امر كند، آرى امر او چون لمح به بصر است.

(وَ لَقَدْ أَهْلَكْنا أَشْياعَكُمْ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ) كلمه اشياع جمع شيعه است، و مراد از آن- به طورى كه گفته‌اند[1]- اشباه و امثال در كفر و تكذيب انبياء از امت‌هاى گذشته است، و مراد از اين آيه و دو آيه بعدش تاكيد حجت سابق است، كه بر اين معنا اقامه كرده بود كه عذاب خدا به طور قطع شامل ايشان مى‌شود.

و حاصل معناى آيه اين است كه: آن انذارى كه شما را از عذاب دنيا و آخرت كرديم صرف خبرى نبود كه به شما داده باشيم، و از اين باب نبود كه با شما حرفى زده باشيم، اين امثال و هم مسلكان شما از امت‌هاى گذشته‌اند كه اين انذار در آنان شروع شد، و ما هلاكشان كرديم، و به عذاب دنيائيشان مبتلا ساختيم، و به زودى عذاب آخرت را خواهند ديد، چون اعمالشان همه نوشته شده و در نامه‌هاى محفوظ نزد ما ضبط گرديده، به زودى بر طبق آن نوشته‌ها به حسابشان مى‌رسيم، و به آنچه كرده‌اند جزاشان مى‌دهيم.

(وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ وَ كُلُّ صَغِيرٍ وَ كَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ) كلمه زبر به معناى نامه‌هاى اعمال است، و تفسير آن به لوح محفوظ بسيار سخيف و بى‌معنا است، و مراد از صغير و كبير اعمال صغير و كبير است از سياق آيه همين استفاده مى‌شود.

(إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ) يعنى پرهيزكاران در بهشت‌هايى عظيم الشان و وصف ناپذير و نهرى اين چنين قرار دارند.

[1] روح المعانى، ج 27، ص 95.