شجاعت و شفقت بر ضعفا باشد و اشاره با كلمه اولئكم به اقوامى است كه اخبارشان ذكر شده، يعنى قوم نوح و عاد و ثمود و قوم لوط و آل فرعون. و استفهام در آيه انكارى است.

و معناى آيه چنين است: آنهايى كه از شما كفر مى‌ورزند بهتر از اين امت‌ها كه به عذاب خدا هلاك شدند نيستند، تا آنان مشمول عذاب بشوند، و اينان نشوند.

و ممكن است خطاب در جمله ا كفاركم به عموم مسلمانان و كفار نباشد، بلكه تنها به كفار باشد، به اين عنايت كه كفار، قوم رسول خدا 6 بودند، و معلوم است كه كفار در ميان كفار بودند، چون خود آنان بوده‌اند، و از اين جهت فرموده: كفار شما.

و ظاهرا جمله‌(أَمْ لَكُمْ بَراءَةٌ فِي الزُّبُرِ) نيز اين است كه: خطاب در آن به عموم مسلمانان و كفار باشد، و كلمه زبر جمع زبور است، و زبور به معناى كتاب است. ولى بعضى‌ها[1] گفته‌اند: مراد از زبر كتابهاى آسمانى است، كه بر انبيا (ع) نازل شد.

و معناى آيه اين است كه: نه، آن طور نمى‌پرسيم، بلكه مى‌پرسيم آيا در كتب آسمانى از ناحيه خدا سندى نوشته شده كه شما ايمن از عذاب و بازخواست هستيد هر چند كه كافر باشيد و هر جرمى را مرتكب شويد؟!(أَمْ يَقُولُونَ نَحْنُ جَمِيعٌ مُنْتَصِرٌ) كلمه جميع به معناى مجموع است، و مراد از آن يكى شدن مجتمع آنان از حيث اراده و عمل است، و كلمه انتصار به معناى انتقام، و يا به معناى يارى كردن يكديگر است، هم چنان كه در قرآن آنجا كه گفتگوى مردم در قيامت را حكايت مى‌كند فرموده:(ما لَكُمْ لا تَناصَرُونَ)[2].

و معناى آيه اين است كه: نه، بلكه مى‌پرسيم آيا كفار مى‌گويند ما مردمى هستيم مجتمع و متحد كه از هر كسى كه بخواهد به ما صدمه‌اى وارد آورد انتقام مى‌گيريم؟ و يا اين است كه ما يكديگر را يارى مى‌كنيم و شكست نمى‌خوريم؟

(سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ يُوَلُّونَ الدُّبُرَ) الف و لام در كلمه الجمع الف و لام عهد ذكرى است، مى‌فهماند گفتار در باره همان جمعى است كه قبلا ذكر شده بود، و الف و لام در كلمه الدبر الف و لام جنس‌

[1] روح المعانى، ج 27، ص 92.

[2] چرا يكديگر را يارى نمى‌كنيد. سوره صافات، آيه 25.