[رواياتى در معناى‌(وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُكِ)،(قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ)،(وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ) و مراد از سائل و محروم ]

و در مجمع البيان در ذيل آيه‌(كانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ) مى‌گويد: بعضى گفته‌اند معنايش اين است كه: كمترين شبى است كه بر آنان بگذرد، مگر آنكه مشغول نمازند- اين معنا از امام صادق (ع) نقل شده‌[1].

و در همان كتاب در ذيل كلام خداى تعالى كه مى‌فرمايد:(وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ)، مى‌گويد: امام صادق (ع) فرموده: منظور اين است كه در نماز وتر، كه آخرين نماز شب است، و در نزديكهاى صبح انجام مى‌شود، هفتاد بار استغفار مى‌كنند[2].

و در الدر المنثور است كه ابن مردويه از انس روايت كرده كه گفت: رسول خدا 6 فرمود: براى شب‌زنده‌دارى و نماز شب، آخر شب را بيشتر از اول شب دوست دارم چون خداى تعالى فرموده:(وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ)[3]. و در همان كتابست كه ابن مردويه از ابن عمر از رسول خدا 6 روايت كرده كه در پاسخ كسى كه از معناى جمله‌(وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ) پرسيد، فرمود: يعنى نماز مى‌خوانند[4].

مؤلف: شايد تفسير استغفار به نماز از اين جهت است كه استغفار جزئى از نماز شب، يعنى نماز وتر است، هم چنان كه در آيه‌(وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً)[5] منظور از قرآن فجر همان نماز است.

و در تفسير قمى در ذيل آيه‌(وَ فِي أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ) فرموده: سائل كسى است كه سؤال مى‌كند، و محروم كسى است كه از تلاشش جلوگيرى شده است‌[6].

و در تهذيب به سند خود از صفوان جمال از امام صادق (ع) روايت كرده كه در معناى همان آيه فرموده: محروم، آن اهل حرفه‌اى است كه مزد روزانه‌اش كفاف خريد و فروشش را نمى‌دهد[7].

و نيز مى‌گويد: در روايتى ديگر آمده كه امام باقر و امام صادق (ع) فرمودند: محروم مردى است كه در عقلش كمبودى نيست، و اهل حرفه هم هست، ولى تنگ روزى است‌[8].

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 155.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 155.

[3] ( 3 و 4) الدر المنثور، ج 6، ص 113.

[4] ( 3 و 4) الدر المنثور، ج 6، ص 113.

[5] سوره اسرى، آيه 78.

[6] تفسير قمى، ج 2، ص 330.

[7] ( 7 و 8) نور الثقلين، ج 5، ص 123، به نقل از تهذيب.

[8] ( 7 و 8) نور الثقلين، ج 5، ص 123، به نقل از تهذيب.