آيه شريفه‌( إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى‌ أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى‌) ...(وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَيْناكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسِيماهُمْ )[1] از وجود آنان خبر مى‌دهد.

و نيز اگر كسى از اصحاب رسول خدا 6 ايمان آورد- و واقعا هم ايمان آورد- و به سوى كفر و شرك برنگشت، ولى عمل صالح هم نكرد، او نيز مغفرت و اجر عظيم ندارد. هم چنان كه از آيات افك هم اين معنا استفاده مى‌شود، چون بعضى از كسانى كه در اين واقعه دست داشتند صحابى بودند، بدرى هم بودند، و در عين حال خداى تعالى در باره‌شان مى‌فرمايد:(إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ)[2] با اين حال آنهايى كه نسبت زنا به عايشه دادند، جزء مؤمنين بودند ولى در عين حال، مغفرت و اجر عظيم ندارند. و نيز از آيه (إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا)- اگر فاسقى برايتان خبرى آورد تحقيق كنيد كه در باره وليد بن عقبه است برمى‌آيد كه در عين اينكه صحابى بود و جزء مؤمنين به شمار مى‌رفت ولى فاسق شده، و به حكم آيه‌(فَإِنَّ اللَّهَ لا يَرْضى‌ عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ)[3] خدا از مردم فاسق راضى نمى‌شود.

و نظير اين اشتراط، يعنى شرط ايمان واقعى و عمل صالح، اشتراط وفاء است، كه در آيه شريفه‌(إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى‌ نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى‌ بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً) گذشت. و ابن عباس هم در روايتى كه آن نيز گذشت از آيه‌(فَعَلِمَ ما فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ) اين طور فهميد و گفت:

سكينت بر كسى نازل مى‌شود كه خدا در دل او وفايى سراغ داشته باشد.[4] باز نظير آيه مورد بحث در اشتراط، شرايط مذكور در آيه‌( وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ‌) ...(وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ )[5] است كه مى‌فرمايد خداى تعالى به كسانى كه ايمان آورده، و عمل صالح‌

[1] بدرستى، كسانى كه مرتد شدند و به سوى شرك و كفر قبلى خود برگشتند، بعد از آنكه هدايت برايشان روشن گرديد ... و اگر مى‌خواستيم آنان را معرفى مى‌كرديم، ولى تو خودت ايشان را با سيمايشان شناختى. سوره محمد، آيه 30.

[2] كسانى كه زنان بى گناه و بى خيال از گناه را نسبت زنا مى‌دهند، در دنيا و آخرت لعنت شده و عذابى عظيم دارند. سوره نور، آيه 23.

[3] سوره توبه، آيه 96.

[4] الدر المنثور، ج 6، ص 74.

[5] سوره نور، آيه 55.