سفر برنمى‌گردند و ديگر ديار و زن و فرزند خود را نخواهند ديد.

خداى سبحان در اين آيات به رسول گرامى‌اش خبر داد كه اينان به زودى تو را مى‌بينند، و از نيامدنشان اعتذار مى‌جويند كه سرگرم كارهاى شخصى و رسيدگى به اهل و به مالها بوديم، و از تو مى‌خواهند برايشان طلب مغفرت كنى، ولى خدا آنان را در آنچه مى‌گويند تكذيب مى‌كند، و تذكر مى‌دهد كه سبب نيامدنشان، چيزى است غير از آنچه كه اظهار مى‌كنند، و آن سوء ظنشان است و خبر مى‌دهد كه به زودى درخواست مى‌كنند تا دوباره به تو بپيوندند و تو نبايد بپذيرى، چيزى كه هست به زودى دعوتشان خواهى كرد به جنگ قومى ديگر، اگر اطاعت كردند كه اجرى جزيل دارند و گر نه عذابى دردناك در انتظارشان هست.

[عذرى كه تخلف كنندگان از همراهى با پيامبر 6 آوردند و گفتند: اشتغال به سرپرستى اموال و خانواده‌هايمان ما را باز داشت و جواب به آنها كه سبب واقعى تخلفشان سوء ظن و ترس از كشته شدن بوده است‌]

(سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرابِ شَغَلَتْنا أَمْوالُنا وَ أَهْلُونا فَاسْتَغْفِرْ لَنا ...) در مجمع البيان گفته: مخلف به كسى گفته مى‌شود كه در جاى كسانى كه از شهر خارج مى‌شوند باقى گذاشته شود، و اين كلمه مشتق از ماده خلف است، و ضد آن مقدم مى‌باشد[1].

و كلمه الاعراب - به طورى كه گفته‌اند- به معناى جماعتى از عربهاى باديه‌نشين است و بر عربهاى شهرنشين اطلاق نمى‌گردد. و اين كلمه اسم جمع است كه از لفظ خودش مفرد ندارد.

(سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرابِ)- اين آيه از آينده نزديكى خبر مى‌دهد كه متخلفين از داستان حديبيه به رسول خدا 6 چنين و چنان خواهند گفت. و از عبارت آيه برمى‌آيد كه اين آيات در مراجعت از حديبيه به مدينه و قبل از ورود به آن نازل شده.

(شَغَلَتْنا أَمْوالُنا وَ أَهْلُونا فَاسْتَغْفِرْ لَنا)- يعنى عاملى كه ما را مشغول كرد از حركت با اصحاب، و بازداشت از اينكه در خدمتت باشيم، اموال و زن و فرزندمان بود كه كسى را نداشتيم براى سرپرستى آنان بگذاريم، و بيم آن داشتيم كه در نبود ما دچار حادثه‌اى شوند، لذا مانديم، و تو از خدا براى ما طلب مغفرت كن كه خدا ما را بيامرزد، و به جرم تخلف مؤاخذه نفرمايد.

و از اينكه طلب استغفار كردند، پيداست كه تخلف از جهاد را گناه مى‌دانسته‌اند، و نمى‌خواسته‌اند مساله زن و فرزند و مال و منال را عذر موجهى دانسته، بگويند به خاطر اين‌

[1] مجمع البيان، ج 9، ص 113.