بدان مى‌خوانى دين توحيد است كه پيامبر عظيم الشان اسلام مردم را بدان دعوت مى‌كرد، نه اصل توحيد فقط، به شهادت آيه بعدى كه مى‌فرمايد اهل كتاب در دين توحيد اختلاف به راه انداختند. و مراد از اينكه فرمود(كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ) اين است كه پذيرفتن دين توحيد بر مشركين گران آمد.

(اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ)- كلمه اجتباء به معناى جمع كردن و به سوى خود جلب نمودن است، و مقتضاى وحدت سياق اين است كه ضمير در هر سه كلمه اليه به يك جا برگردد، در نتيجه معناى آيه چنين مى‌شود: خداى تعالى از بندگانش هر كه را بخواهد به دين توحيد- كه تو بدان دعوت مى‌كنى- جمع و جلب مى‌كند، و هر كه را بخواهد به سوى آن هدايت مى‌كند. در نتيجه مجموع چند جمله‌(كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ، اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشاءُ) در معناى آيه شريفه‌(هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ)[1] خواهد بود.

اين بود نظر ما، ولى بعضى از مفسرين گفته‌اند: ضمير در كلمه اليه دومى و سومى به خداى تعالى برمى‌گردد. اين نظريه هم بد نيست، ولى نظريه ما مناسب‌تر است. به هر حال جمله (اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ‌)- تا آخر آيه- در اين صدد است كه اشاره كند به اينكه خداى تعالى بى نياز از ايمان مشركين است كه اين قدر از ايمان آوردن استكبار مى‌ورزند. و اين آيه نظير آيه شريفه‌(فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ هُمْ لا يَسْأَمُونَ)[2] مى‌باشد بعضى ديگر گفته‌اند: مراد از جمله‌(ما تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ)، ما تدعوهم الى الايمان به آنچه كه مردم را مى‌خوانى تا بدان ايمان آورند است، كه همان مساله رسالت مى‌باشد، در نتيجه معنا چنين مى‌شود كه: مشركين از ايمان آوردن به رسالت تو استكبار مى‌ورزند. و آن وقت جمله‌(اللَّهُ يَجْتَبِي ...) در معناى آيه شريفه‌(اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ)[3] خواهد بود، و حال آنكه اين معنا خلاف ظاهر آيه است.

[توضيح معناى آيه:(وَ ما تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ ...)]

(وَ ما تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ ...) ضمير در تفرقوا به ناس كه از سياق مفهوم است برمى‌گردد. و كلمه بغى به‌

[1] او شما را جمع و جلب كرد و در دين زحمتى برايتان فراهم نكرد، بلكه به همان ملت و كيش پدرتان ابراهيم دعوتتان نمود. سوره حج، آيه 78.

[2] اگر استكبار ورزيدند بدانند كه آنهايى كه نزد پروردگار تو هستند، شب و روز برايش تسبيح مى‌گويند، و خسته هم نمى‌شوند. سوره حم سجده، آيه 38.

[3] خدا بهتر مى‌داند كه رسالت خود را در چه شخصى قرار دهد. سوره انعام، آيه 124.