استعاره‌اى است كه منظور از آن ترك كردن بعد از گرفتن است. و كلمه تسويل كه مصدر سول است، به معناى جلوه دادن چيزى است كه نفس آدمى حريص بر آن است، به طورى كه زشتى‌هايش هم در نظر زيبا شود. و مراد از املاء امداد و يا طولانى كردن آرزو است.

(ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ) اشاره ذلك به تسويل شيطان و املاء او است كه آيه قبل آن را بيان مى‌داشت. و خلاصه اشاره به تسلط شيطان بر مرتدين است. و مراد از(لِلَّذِينَ كَرِهُوا) همان كفارند كه در جمله‌(وَ الَّذِينَ كَفَرُوا فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ) در اوائل سوره نامشان برده شد و در آنجا هم مى‌فرمود:(ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ).

جمله‌(سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ) حكايت گفتارى است كه مرتدين با كفار دارند و به ايشان وعده اطاعت مى‌دهند. و از اينكه اطاعت خود را مقيد مى‌كنند به بعضى از امور، پيداست كه مردمى بوده‌اند كه نمى‌توانسته‌اند صريح حرف بزنند، چون خود را در تظاهر به اطاعت مطلق از كفار در خطر مى‌ديدند، لذا به طور سرى به كفار قول مى‌دهند كه در پاره‌اى از امور يعنى تا آن حدى كه خطر نداشته باشد، از آنها اطاعت مى‌كنند، آن گاه اين سر خود را مكتوم داشته، در انتظار فرصت بيشترى مى‌نشينند.

[مقصود از كسانى كه مرتدين به آنها وعده اطاعت مى‌دادند]

و از اين زمينه گفتار استفاده مى‌شود كه مرتدين مذكور قومى از منافقين بوده‌اند كه با كفار سر و سرى داشته‌اند، و قرآن آن اسرار را در اينجا حكايت كرده. مؤيد اين احتمال جمله‌(وَ اللَّهُ يَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ) است.

و اما اينكه اينان چه كسانى بوده‌اند كه مرتدين به آنان وعده اطاعت مى‌دادند، مفسرين در آن اختلاف كرده‌اند: بعضى‌[1] گفته‌اند: يهوديان بودند كه به منافقين از مسلمانان وعده مى‌دادند و مى‌گفتند اگر كفر خود را علنى كنيد ما ياريتان مى‌كنيم. بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: منافقين و يهوديان بوده‌اند كه به مشركين وعده مى‌دادند.

اشكالى كه متوجه اين دو قول است اين است كه گفتار در آيه راجع به مرتدين است كه بعد از ايمان به كفر برگشتند و يهوديان اصلا ايمان نياوردند تا مرتد شوند.

بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: منافقين بوده‌اند كه به يهوديان وعده نصرت مى‌دادند، هم چنان كه خداى تعالى در جاى ديگر فرموده:

[1] ( 1 و 2 و 3) تفسير روح المعانى، ج 26، ص 75.

[2] ( 1 و 2 و 3) تفسير روح المعانى، ج 26، ص 75.

[3] ( 1 و 2 و 3) تفسير روح المعانى، ج 26، ص 75.