و بنا بر اين، كلمه بغتة حال از آمدن قيامت است كه آن را به منظور بيان واقع آورد، تا جمله‌(فَأَنَّى لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِكْراهُمْ) را بر آن متفرع كند و از آن نتيجه بگيرد، نه اينكه قيد انتظار باشد تا معنا چنين شود: كفار منتظر آنند كه قيامت ناگهان بيايد . و به خاطر دفع همين توهم بود كه فرمود:(إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً) و گر نه مى‌فرمود: هل ينظرون الا أن تاتيهم الساعة بغتة .

(فَأَنَّى لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِكْراهُمْ)- كلمه انى خبرى است كه قبل از مبتداء آمده و كلمه ذكريهم مبتدايى است كه مؤخر آمده. و جمله‌(إِذا جاءَتْهُمْ) جمله‌اى است معترضه كه بين مبتداء و خبر فاصله شده. و معناى جمله اين است كه: چگونه مى‌توانند متذكر شوند بعد از آمدن قيامت؟ يعنى چگونه از تذكر خود در آن روز انتفاع مى‌برند، روزى كه عمل سودى ندارد و فقط روز جزاء است.

مفسرين‌[1] در معناى جمله‌هاى آيه و معناى مجموع آن جملات اقوالى مختلف دارند كه از نقل آن صرف نظر كرديم، اگر كسى بخواهد مى‌تواند به تفاسير مفصل مراجعه كند.

(فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ...) بعضى از مفسرين‌[2] گفته‌اند: اين آيه نتيجه‌اى است كه از همه آيات قبلى گرفته مى‌شود، يعنى از سعادت مؤمنين و شقاوت كفار. گويا فرموده: حال كه معلوم شد سعادت آن طائفه و شقاوت اين دسته چه دليلى دارد، پس نسبت به علمى كه به وحدانيت خداى سبحان دارى ثابت قدم باش. در نتيجه معناى فاعلم ، ثابت در علم باش است.

ممكن هم هست آيه شريفه تفريع بر دو آيه قبل باشد، يعنى آيه‌( وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ‌) ...(وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ ) كه مى‌فرمايد خداى تعالى مهر مى‌زند بر دلهاى مشركين و به حال خود رهايشان مى‌كند تا هر گناهى خواستند بكنند، و نسبت به كسانى كه به راه توحيد و ايمان به او هدايت يافته‌اند، عكس اين عمل را رفتار مى‌كند، پس گويا گفته شده: حال كه جريان بدين قرار است، پس توبه علمى كه به وحدانيت اله دارى تمسك بجوى و از گناهت و گناه زنان و مردان مؤمن امتت طلب مغفرت كن، تا از آنهايى نباشى كه خدا بر دلهايشان مهر زده و آنها را به سبب اين كه رهايشان كرده از نعمت تقوى محرومشان ساخته. مؤيد اين وجه ذيل آيه است كه مى‌فرمايد:(وَ اللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَ مَثْواكُمْ).

پس معناى جمله‌(فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ) به طورى كه سياق هم تاييدش مى‌كند،

[1] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 26، ص 52- 55.

[2] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 26، ص 52- 55.