چنگ آرند، و يا شجاعت و هنر خود را نشان دهند.

و مراد از اينكه فرمود: خدا هم شما را يارى مى‌كند اين است كه اسباب غلبه بر دشمن را برايتان فراهم مى‌سازد، مثلا ترسى از شما در دل كفار مى‌اندازد، و امور را عليه كفار و به نفع شما جارى مى‌كند و دلهاى شما را محكم و شجاع مى‌سازد. بنا بر اين، عطف‌(يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ) بر نصرت، عطف خاص بر عام مى‌شود. و اگر تثبيت را اختصاص به اقدام داد و در بين انواع نصرت، فقط ثبات قدم را كه كنايه‌اى است از تشجيع و تقويت دلها ذكر كرد براى اين است كه تقويت دلها روشن‌ترين مصاديق نصرت است.

(وَ الَّذِينَ كَفَرُوا فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ) اينكه دنبال ذكر حال مؤمنين و نصرت ايشان، حال كفار را ذكر مى‌كند، براى مقايسه بين حال دو طايفه است.

و كلمه تعس به معناى سقوط انسان و افتادن با صورت و به همين حال ماندن است. در مقابل آن انتعاش است كه به معناى سر پا ايستادن و بدين وجه نيفتادن است.

پس معناى تعسا لهم اين است كه كفار بيفتند اين قسم افتادن. و اين جمله و جمله بعدش نفرين بر كفار است، نظير جمله‌(قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ)[1] و آيه‌(قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ)[2]، و ممكن است نفرين نباشد، بلكه بطور كنايه خبرى باشد از آينده كفار، و اينكه اثر اعمالشان خنثى خواهد شد، چون انسان عاجزترين هنگامش هنگامى است كه با صورت به زمين افتاده باشد.

(ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ) مراد از(ما أَنْزَلَ اللَّهُ) قرآن شريف و شرايع و احكامى است كه خداى تعالى بر پيغمبرش نازل و خلق را مامور به اطاعت و انقياد از آن كرده، و كفار نسبت به آن كراهت داشته و از پيرويش استكبار ورزيدند.

و اين آيه كه معنايش روشن است مضمون آيه قبلى را تعليل مى‌كند.

(أَ فَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ لِلْكافِرِينَ أَمْثالُها) كلمه دمر ماضى از مصدر تدمير است كه به معناى هلاك كردن است.

[1] سوره توبه، آيه 30.

[2] سوره عبس، آيه 17.