و معناى آيه چنين است: آيا هنوز نفهميده‌اند كه آن خدايى كه آسمانها و زمين را خلق كرد و از خلقت آنها عاجز نشد- و يا خسته نگشت- قادر است كه مردگان را زنده كند؟

- چون خداى تعالى مبدء هستى و حيات هر چيز است. بله او قادر است، براى اينكه او بر هر چيز قدير است. و ما اين برهان را در سابق در چند مورد توضيح داده‌ايم.

(وَ يَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَ لَيْسَ هذا بِالْحَقِّ ...) اين آيه، حجت مذكور در آيه قبلى را تاييد مى‌كند، و خبر مى‌دهد از آن سرنوشتى كه به زودى منكرين معاد در روز قيامت بدان گرفتار مى‌شوند. و معناى آيه روشن است.

(فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ ...) اين آيه تفريع و نتيجه‌گيرى از حقانيت معاد است كه هم حجت عقلى بر آن دلالت دارد، و هم خداى سبحان از آن خبر داده، و شك و ترديد را از آن نفى كرده است.

و معنايش اين است كه: تو در برابر انكار اين كفار صبر كن، و از اينكه به معاد ايمان نمى‌آورند حوصله به خرج ده، همان طور كه رسولان اولوا العزم چنين كردند و در طلب عذاب براى آنان عجله مكن كه به زودى آن روز را با عذابهايى كه دارد ديدار خواهند كرد، چون روز قيامت خيلى دور نيست، هر چند كه اينان آن را دور مى‌پندارند.

(كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ ما يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ)- اين آيه نزديكى قيامت را به ايشان و به زندگى دنيايشان بيان مى‌كند چون وقتى آن روز را مشاهده مى‌كنند و وعده‌هايى را كه خدا از آن روز داده مى‌بينند، و آن عذابهايى كه برايشان آماده شده مشاهده مى‌كنند، حالشان حال كسى است كه گويا بيش از ساعتى از يك روز در زمين درنگ نكرده‌اند.

(بَلاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ)- يعنى اين قرآن با بيانهايى كه دارد تبليغى است از جانب خدا از طريق نبوت، و با اين حال آيا تصور دارد كه با اين هلاكتى كه او خبر داده، غير از فاسقان كه از زى بندگى خارجند كسى ديگر هلاك شود.

[معناى اولوا العزم و اقوال مختلف در باره تعداد انبياى اولوا العزم : و اينكه چه كسانى هستند]

در اين آيه خداى سبحان پيامبر گرامى‌اش را دستور مى‌دهد كه صبر كند، هم چنان كه پيامبران اولوا العزم صبر كردند، و اين خود اشاره به اين معنا است كه او نيز از اولوا العزم است، پس بايد مانند آنان صبر كند. و معناى عزم در اينجا يا صبر است، هم چنان كه بعضى از مفسرين‌[1] گفته‌اند و به آيه‌(وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ)[2] استشهاد كرده‌اند. و يا

[1] روح المعانى، ج 26، ص 34.

[2] سوره شورى، آيه 43.