[معناى اينكه فرمود قوم عاد متمكن بودند و سمع و ابصار و افئده آنان و نيز آلهه‌اى كه مى‌پرستيدند در جلوگيرى از عذاب سودشان نبخشيد]

كلمه مكنا ماضى از مصدر تمكين است كه به معناى پايدار كردن، و ثابت كردن چيزى است در مكان. و اين تعبير كنايه است از دادن قدرت و استطاعت در تصرف. و كلمه ما در فيما موصوله و يا موصوفه است. و حرف ان نافيه است. و معنايش اين است كه: ما قوم هود را در آن چنان وضعى- و يا در وصفى- از درشتى هيكل و نيروى بدنى و قدرت جنگى و نيروى ملى قرار داديم كه شما كفار مكه و پيرامونتان را در آن وضع قرار نداديم.

(وَ جَعَلْنا لَهُمْ سَمْعاً وَ أَبْصاراً وَ أَفْئِدَةً)- يعنى ما آن اقوام را به وسائلى مجهز كرديم كه با آن آنچه سودشان مى‌داد، و آنچه مايه ضررشان بود تشخيص مى‌دادند و از هم جدا مى‌كردند، و در نتيجه تا مى‌توانستند براى جلب منافع و دفع مضار خود حيله‌ها بكار مى‌بردند، همان طور كه شما به كار مى‌بريد.

(فَما أَغْنى‌ عَنْهُمْ سَمْعُهُمْ وَ لا أَبْصارُهُمْ وَ لا أَفْئِدَتُهُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِذْ كانُوا يَجْحَدُونَ بِآياتِ اللَّهِ)- كلمه ما در جمله ما أغنى نافيه است، نه استفهامى، و كلمه اذ ظرفى است متعلق به آن نفى كه در ما أغنى بود.

و حاصل معنا چنين است: آن اقوام از نظر تمكن در وضعى بودند كه شما نيستيد، و نيز به وسائل درك و تشخيص و همه انحاء حيله كه هر انسانى براى دفع ناملايمات و پرهيز از حوادث مهلك و خانمان برانداز متوسل به آنها مى‌شود مجهز بودند ولى نه آن مكنت‌ها و نه آن وسائل درك و تشخيص و نه آن حيله‌ها، هيچ يك دردى از آنان را دوا نكرد، با اين حال اگر شما به جرم انكار آيات خدا گرفتار آن حوادث شويد، چه داريد كه از عذاب خدا ايمنتان دهد.

بعضى‌[1] در معناى آيه گفته‌اند: ما آنان را در چيزها و يا در اوصافى از نيرو و استطاعت، مكنت داديم كه شما را در آن، مكنت نداديم، و براى آنان سمع و بصر و دلهايى قرار داديم تا آن نيروها را در مصرفى كه براى آن مصرف خلقش كرده‌ام مصرف كنند و كلمه حق را بشنوند و آيات خدا را ببينند و با تفكر خود در عبرت‌ها نظر نموده عبرت گيرند، و با نيروى تعقل صحيح بر مساله مبدأ و معاد استدلال كنند ولى نه سمع و بصرشان سودشان داد و نه از نيروى تعقل خود استفاده نموده، در راه خداى سبحان به كار بستند . ولى معنايى كه ما كرديم با سياق سازگارتر است.

[1] مجمع البيان، ج 9، ص 91.