مى‌كند، مانند كلمه جلسة - به كسر جيم- كه به معناى نوعى نشستن است.

مفسرين‌[1] كلمه نعمة را در اين آيه تفسير كرده‌اند به آنچه كه وسيله تنعم است و اين تفسير با كلمه ترك مناسب‌تر است. و كلمه فاكهين از ماده فكاهة به معناى حديث نفس گرفته شده، و شايد مراد از آن در اينجا تمتع باشد، همانطور كه مردم از فاكهه (انواع ميوه‌ها) تمتع مى‌برند.

و كلمه كذلك به قول بعضى از مفسرين‌[2] به معناى الامر كذلك- مطلب از اين قرار است مى‌باشد. بعضى‌[3]- ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه ما در باره هر كه بخواهيم هلاكش كنيم اين چنين عمل مى‌كنيم. و بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: كلمه مذكور اشاره است به بيرون راندنى كه از كلام سابق استفاده مى‌شد، و معنايش اين است كه ما اين طور ايشان را از مصر بيرون رانديم.

ممكن هم هست كلمه كذلك حال باشد از مفعول كلمه تركوا كه حذف شده و معنايش اين است كه: بسيارى از چيزها را به حال خود ترك كردند و رفتند- و خدا داناتر است.

(وَ أَوْرَثْناها قَوْماً آخَرِينَ) ضمير ها به مفعول تركوا كه گفتيم حذف شده و با جمله من جنات بيان شده برمى‌گردد، و معناى جمله روشن است.

(فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ) نه آسمان به حال آنان گريه كرد و نه زمين و نه خدا مهلتشان داد. منظور از گريه كردن آسمان و زمين بر چيزى كه فوت شده كنايه از اين است كه آسمان و زمين از فوت و نابودى آن تغيير حالت نمى‌دهند و متاثر نمى‌شوند. و در آيه مورد بحث هم كنايه است از اينكه هلاكت قوم فرعون هيچ اهميتى براى خدا نداشت، چون در درگاه خدا خوار و بى مقدار بودند.

و به همين جهت هلاكتشان هيچ اثرى در عالم نداشت.

و جمله‌(وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ) كنايه است از سرعت جريان قضاى الهى و قهر ربوبى در باره آنان، و اينكه هيچ مانعى جلو اين جريان را نگرفت، و هيچ چيزى چاره آن را نكرد و آن را بر طرف نساخت تا به وسيله يكى از اين امور تاخيرى در قضاى الهى رخ دهد.

[1] ( 1 و 2 و 3) روح المعانى، ج 25، ص 123.

[2] ( 1 و 2 و 3) روح المعانى، ج 25، ص 123.

[3] ( 1 و 2 و 3) روح المعانى، ج 25، ص 123.

[4] تفسير كشاف، ج 4، ص 276.