مالك و مدبر پدران گذشته شما (8).

بيان آيات [غرض و محتواى كلى سوره مباركه دخان‌]

غرض سوره در يك كلمه خلاصه مى‌شود، و آن اين است كه مى‌خواهد كسانى را كه به كتاب خدا شك دارند از عذاب دنيا و عذاب آخرت انذار كند. و اين غرض را در اين سياق بيان مى‌كند كه: قرآن كتابى است روشن كه از ناحيه خدا نازل شده بر كسى كه او به سوى مردم گسيل داشته، تا انذارشان كند. و به اين منظور نازل كرده تا رحمتى از او به بندگانش باشد. و در بهترين شب نازل كرده، شب قدر كه در آن شب هر امرى بطور خلل‌ناپذيرى تقدير مى‌شود.

چيزى كه هست مردم- يعنى كفار- در باره آن خود را به شك مى‌اندازند، و با هوى و هوس خود بازى مى‌كنند، و به زودى عذابى دردناك در دنيا از هر سو ايشان را احاطه مى‌كند، آن گاه به سوى پروردگار خود برمى‌گردند، و خداوند بعد از فصل قضاء و محاسبه دقيق با عذابى جاودانه از ايشان انتقام مى‌گيرد.

آن گاه براى آنان مثالى در خصوص عذاب دنيوى مى‌آورد و آن داستان موسى (ع) است، كه به سوى قوم فرعون و براى نجات بنى اسرائيل گسيل شد، و فرعونيان او را تكذيب كردند، و خداوند به همين جرم در دريا غرقشان كرد.

و سپس براى عذاب دومشان كه آن را انكار مى‌كردند، يعنى بازگشت به خدا در روز فصل قضا (قيامت) چنين اقامه حجت مى‌كند كه: قيامت آمدنى است، چه بخواهند و چه نخواهند. و در آخر پاره‌اى از اخبار قيامت را و آنچه بر سر مجرمين مى‌آيد و آنچه از انواع عذاب به آنها مى‌رسد، برشمرده، قسمتى هم از ثوابهايى را كه به متقين مى‌رسد كه حاصل جمعش عبارت است از حياتى طيب و مقامى كريم، بيان مى‌كند.

و اين سوره- همانطور كه در آغاز ذكر كرديم- در مكه نازل شده، و شاهد بر اين مدعاى ما سياق آيات آن است.

(حم وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ) واو در اين جمله براى سوگند است. و مراد از كتاب مبين قرآن است.

(إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ) مراد از ليله مباركه‌اى كه قرآن در آن نازل شده شب قدر است، چون از آيه شريفه‌