و انصاف اين است كه اينها آيه را خوب معنى نكرده‌اند، زيرا اول و آخرش با هم تناقض و تدافع دارد، چون بنا به گفته آنان جمله اذ ظلمتم تعليل اول بى فايده بودن آرزو است. و جمله‌(أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ) تعليل دوم آن است. و لازمه اينكه قاعدتا بايد بين دو تعليل تطابق باشد، اين است كه در دومى بفرمايد خدا حكم رانده كه شما آرزومندان در قيامت و تابعان قرينان، در عذاب باشيد نه اينكه بفرمايد: خدا حكم كرده كه شما آرزومندان معذب در قيامت با متبوعان خود مشترك باشيد .

بعضى‌[1] ديگر گفته‌اند معناى آيه اين است كه: اشتراك، چيزى از عذاب را از شما كم نمى‌كند، براى اينكه هر يك از شما و قرينان شما بهره وافرى از عذاب دارد.

اين هم درست نيست، چون بر فرض، علتى كه براى كم نشدن عذاب و بى‌فايده بودن اشتراك ذكر كرده فى نفسه صحيح باشد، نه لفظ آيه شريفه و نه سياق آن دلالتى بر اين علت ندارد.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند معنايش اين است كه: اشتراك شما و قرينان در عذاب سودى به حال شما ندارد آن طور كه در دنيا سود داشت، چون در دنيا وقتى مشتركا به شدائد گرفتار مى‌شديد به يكديگر كمك مى‌كرديد، و سنگينى گرفتارى بين همه شما تقسيم مى‌شد، ولى در اينجا اينطور نيست، چون هر يك از شما و قرينان شما بيش از حد طاقت، تحمل عذاب ندارد.

اين نيز مانند وجه قبلى درست نيست و همان اشكال بر اين نيز وارد است. بعلاوه فهم چنين معنايى به ذهن هيچ كس در نمى‌آيد، تا آيه شريفه بخواهد آن را از ذهنش بيرون آورد.

(أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ مَنْ كانَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ) بعد از آنكه داستان قرين قرار دادن براى كورصفتان را ذكر كرد، و فرمود كه در نتيجه چنين سرنوشتى درك و فهمشان معكوس مى‌شود بطورى كه ضلالت را هدايت مى‌پندارند و نمى‌توانند حق را بشناسند، اينك در اين آيه به عنوان تفريع و نتيجه‌گيرى، رسول گرامى خود را متوجه مى‌كند به اينكه اين گونه افراد، كرها و كورهايى هستند كه تو نمى‌توانى سخن حق را به ايشان بشنوانى، و به سوى راه رشد هدايتشان كنى، پس بيهوده خودت را به زحمت مينداز و در دعوت آنان پافشارى منما، و از اعراضشان اندوه مخور. چيزى كه هست اين معنا را به صورت استفهام انكارى بيان مى‌فرمايد. بقيه الفاظ آيه روشن است.

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 48.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 48.