بعضى‌[1] هم گفته‌اند: عطف است بر كلمه نفورا و اضافه در آن، اضافه موصوف به صفت است، به دليل اينكه بار دوم فرموده:(وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ ...)

[اشاره به معناى اينكه فرمود مكر سيئ جز به اهل آن نمى‌رسد]

(وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ)- يعنى مكر بد نازل نمى‌شود و نمى‌رسد مگر به صاحبش، و در غير از خود او مستقر نمى‌شود، براى اينكه هر چند مكر بد، بسا مى‌شود كه به شخص مكر شده صدمه‌اى وارد مى‌آورد، و ليكن چيزى نمى‌گذرد كه از او زايل مى‌شود و دوام نمى‌آورد، ولى اثر زشت آن بدان جهت كه مكر سيئ است در نفس مكر كننده باقى مى‌ماند، و چيزى نمى‌گذرد كه آن اثر ظاهر گشته، گريبانش را مى‌گيرد و به خاطر آن مجازات مى‌شود، حال يا در دنيا و يا در آخرت. و به همين جهت در مجمع البيان آيه شريفه را تفسير كرده به اينكه: كيفر مكر سيئ جز به مرتكبش نمى‌رسد[2].

و اين آيه شريفه كلامى است از باب مثل‌[3]، نظير اين جمله كه قرآن كريم فرموده:

(إِنَّما بَغْيُكُمْ عَلى‌ أَنْفُسِكُمْ)[4]، و نيز فرموده:(فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى‌ نَفْسِهِ)[5].

(فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ)- نظر و انتظار هر دو به معناى توقع است، و فاء براى تفريع و نتيجه است كه جمله را از ما قبل نتيجه‌گيرى مى‌كند. و استفهام در آن انكارى است، و معنايش اين است كه: و چون مكر سيئ مى‌كنند، و مكر سيئ جز به صاحبش برنمى‌گردد، پس مكاران، جز سنت جارى در امم گذشته كه همان عذاب الهى نازل بر مكاران است، كه اثر مكر و تكذيبشان به آيات خدا بود، انتظار ديگرى را نمى‌كشند.

(فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا)- تبديل سنت خدا به اين است كه: عذاب خدا را بردارند، و به جايش عافيت و نعمت بگذارند، و تحويل سنت عبارت از اين است كه: عذاب فلان قوم را كه مستحق آن مى‌باشند، به سوى قومى ديگر برگردانند، و سنت خدا نه تبديل مى‌پذيرد و نه تحويل، براى اينكه خداى تعالى بر صراط مستقيم است، حكم او نه تبعيض دارد و نه استثناء. هم چنان كه خداى تعالى مشركين مورد نظر آيه را در جنگ بدر به عذاب خود گرفت، و همگى را كشت. و خطاب در آيه به رسول خدا

[1] تفسير كشاف، ج 3، ص 618.

[2] مجمع البيان، ج 8، ص 412.

[3] هم چنان كه در نظير آن مى‌گويند من حفر بئرا لاخيه أو شك ان يقع فيه- هر كس براى برادرش چاه بكند، به زودى خودش در آن مى‌افتد - مترجم.

[4] ستم شما تنها عليه خود شما است. سوره يونس، آيه 23.

[5] و هر كه پيمان بشكند عليه خود شكسته است. سوره فتح، آيه 10.