يافته‌تر خواهيم بود، و اين عموميت را عبارت احدى الامم مى‌رساند، هر چند كه كلمه احدى نكره در سياق اثبات است، و الف و لام در امم هم براى عهد است اما در عين حال معنايش اين است كه: به طور حتم ما راه يافته‌تر از يك يك امتها كه رسول خدا را تكذيب كردند مانند يهود و نصارى و غير از ايشان، خواهيم بود.

بعضى‌[1] ديگر گفته‌اند: معناى آيه اين است كه: ما راه يافته‌تر از امتى مى‌شويم كه از شدت خوبى و برترى نسبت به امتهاى ديگر در باره‌اش گفته مى‌شود: احدى الامم- يگانه امتها است، هم چنان كه در باره مردى كه فوق العادگى دارد، مى‌گويند اين يگانه قوم و عصر خويش است. ولى قول اخير خالى از تكلف و بعد نيست.

(فَلَمَّا جاءَهُمْ نَذِيرٌ ما زادَهُمْ إِلَّا نُفُوراً)- وقتى مراد از سوگند خورندگان، قريش شد، قهرا مراد از نذير هم رسول خدا 6 خواهد بود. و نفور به معناى تنفر و دور شدن و فرار كردن است.(اسْتِكْباراً فِي الْأَرْضِ وَ مَكْرَ السَّيِّئِ وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ) راغب مى‌گويد: كلمه مكر به معناى آن است كه با حيله شخصى را از هدفى كه دارد منصرف كنى، و اين دو جور مى‌شود، يكى به نحوه پسنديده مثل اينكه بخواهى با حيله او را به كارى نيك وا بدارى، و چنين مكرى به خدا هم نسبت داده مى‌شود، هم چنان كه خودش فرمود:

(وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ). دوم به نحو نكوهيده و آن اينكه بخواهى با حيله او را به كارى زشت وا بدارى، كه در آيه‌(وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ) همين مكر منظور است [2].

و نيز در معناى كلمه يحيق گفته: يعنى نازل نمى‌شود و نمى‌رسد مكر مگر به خود صاحب مكر. و بعضى گفته‌اند: كلمه يحيق در اصل يحق بوده است كه يكى از دو قاف آن مبدل به ياء شده، مانند كلمه زل كه به زال قلب مى‌شود، و لذا در آيه فازلهما بعضى فازالهما نيز خوانده‌اند، و بر همين قياس است ذم و ذام [3].

(اسْتِكْباراً فِي الْأَرْضِ)- كلمه استكبارا مفعول له براى كلمه نفورا است، و معناى آن اين است كه: وقتى نذير به سويشان آمد، از او اعراض و دورى كردند، براى خاطر اينكه در زمين استكبار كنند، و جمله مكر السيئ عطف است بر استكبار، و مثل او مفعول له است.

[1] تفسير روح المعانى، ج 22، ص 205.

[2] مفردات راغب، ماده مكر .

[3] مفردات راغب، ماده حاق .